«لغت نامه دهخدا»
[ ] (اِخ) شهریست در ولایت قونیه و مرکز سنجاق حمید، در طرف شمال غربی این ولایت، در دامنهء شمالی کوه دوراس، در 180 هزارگزی غربی شهر قونیه و در 115 هزارگزی شمالی اسکلهء انطالیه، در 38 هزارگزی جنوب غربی دریاچهء اکردیر. موقع بسیار زیبا و فرح انگیزی دارد در ارتفاع 988 گز. عرض شمالی آن 37 درجه و 45 دقیقه و 20 ثانیه و طول شرقی 28 درجه و 4 دقیقه و 17 ثانیه است. هوای بسیار لطیف و باغ و باغچه های فراوان دارد. عدّهء نفوس قریب به 17000 تن باشد از اینان فقط 4500 تن نصارای ترک زبان و بقیه مسلمانانند در اندرون شهر 14 جامع موجود است. هفت باب از اینها با مناره و بقیه بی مناره اند و نیز 64 مسجد و دو مدرسه یک کتابخانهء عمومی 377 جلد کتاب و 7 کلیسای رومی و ارمنی و یک رشدیه و 30 مکتب اسلامی و 7 مکتب عیسوی و 6 حمام و 7 کاروانسرا و 60 باب دکان و مغازه و 6 کوره برای آجرسازی و سفال سازی و یک دارالحکومه و یک جایگاه زمستانی لشکریان در این قطعه وجود دارد. پاره ای از اجناس نیز در آنجا بعمل می آورند. مثلاً: کرباس، پارچه های آستری، حوله، قماش رنگارنگ، تیماج، و قوطی سیگار نقره و نظایر اینها. مقبرهء مشهور خواجه منصور عطار در این شهر است خواجه به پیر افندی سلطان معروف شده. در این خانه دیرک سبزی وجود دارد و چنین گویند که هر دیوانه ای این دیرک را در بغل گیرد شفا یابد و بهمین لحاظ در جوار آن چند باب اطاق ساخته دارالشفاء قرار داده اند. مقابر اولیای دیگر هم مانند،کسک باش سلطان، علاءالدین افندی، عبدالقادر افندی و خضر ابدال زیارتگاه میباشد. اسم باستانی این شهر باریس بوده در حال ترکیب با ادات ظرف یونانی بشکل ایس بارتیا درآمده و بقاعدهء تحریف اسپارته شده. لوای این شهر مرکزی را حمید نامند که نام یکی از امرای سلجوقیه بوده است. رجوع به کلمهء حمید شود. قضای اسپارته قضای مرکزی سنجاق حمید میباشد از طرف شمال بقضای اولوبورلی و از سوی مشرق بقضای اکردیر و از جانب جنوب بسنجاق انطالیه و از جهت مغرب بسنجاق بوردور محدود است و نیز نواحی کچیبورلی و سگرکند را در بر دارد. این قضا به اضافهء مرکز خود و دو مرکز دو ناحیهء فوق مشتمل است بر 52 قریه. عدّهء نفوس تمام قضا به 45000 تن بالغ شود و از این شماره فقط 5000 تن نصارا و بقیه مسلمانانند. در اندرون قضا 45 دبستان هست و 2344 پسر و 1349 دختر در این دبستانها بتحصیل مشغولند. اراضی مزروعهء این قضا به 255340 دونم(1) و غیر مزروعهء آن 36570 دونم است. محصولات ارضیهء آن عبارت است از فواکه متنوّعه، تریاک، نیل، خشخاش و غیره. (قاموس الاعلام ترکی). (1) - چهل گام مربع یک دو نم است.