«لغت نامه دهخدا»
[اِ نُ وَ] (اِخ) ابوالحسین احمدبن یحیی بن اسحاق. وفات 245 ه .ق . اص ایرانی از مردم راوند میان اصفهان و کاشان. از متکلمین زمان خویش. او اقوال و عقایدی مخصوص بخود داشته که متکلمین نقل کنند و صد و اند کتاب دارد و از آنجمله است: کتاب التاج. کتاب الزمرد. کتاب خلق القرآن. کتاب القصب. کتاب فضیحه المعتزله. فوت او بسن چهل سالگی در بغداد بوده. (از ابن خلکان). و ابن الندیم از قول ابوالقاسم بلخی از کتاب محاسن خراسان نقل کند که نام ابن راوندی ابوالحسین احمدبن یحیی بن محمد بن اسحاق راوندی است از اهل مروالروذ(1). در زمان خویش هیچکس از اقران حاذقتر و داناتر از او بمسائل کلامی نبود. او در اول امر مردی خوش سیرت و نیکومذهب و باآزرم بود و بجهاتی که پیش آمد از جملهء آن صفات بگشت چنانکه بیشتر کتب او کفریات است که به نام ابوعیسی بن لاوی یهودی اهوازی کرده و به آخر هم در خانهء او بمرده است و از کتب ملعونهء اوست کتابی که در ابطال رسالت و احتجاج بر انبیا کرده است و سپس خود کتابی در نقض این کتاب نوشته و خیاط نیز نقضی بر این کتاب دارد. کتاب نعت الحکمه صفه القدیم تعالی و وجل اسمه فی تکلیف خلقه امره و نهیه [ کذا ] و بر این کتاب نیز خیاط را نقضی است. و کتابی که در آن بر نظم قرآن طعن کند و بر آن کتاب خود او و نیز خیاط و ابوعلی جبائی رد نوشته اند. کتاب القضیب الذهب و در آنجا گوید که علم خدای تعالی به اشیاء محدث است و ذات او تعالی تا علم برای خویش خلق نکرد عالم نبود و ابوالحسین خیاط را بر این کتاب نقضی است. کتاب الفرند در طعن بر رسول صلوات اللهعلیه وآله و باز خیاط این کتاب را نقض کرده است. و کتاب المرجان در اختلاف اهل اسلام و خود ابن راوندی را بر این کتاب ردی است. و او را کتب صالحه نیز بوده است از قبیل: کتاب الاسماء و الاحکام. کتاب الابتداء و الاعاده. کتاب الامامه فیه [ کذا ] . کتاب خلق القرآن. کتاب البقاء و الفناء لا شی ء الا موجود و غیرها - انتهی. و هم ابن الندیم گوید ابوسهل اسماعیل بن نوبخت نوبختی را کتابی است به نام کتاب نقض اجتهاد الرأی علی ابن الروندی [ کذا ] و او را کتابی بوده است به نام البصیره در رد اسلام که خود نیز بر آن جوابی نوشته است. و کتاب التاج او بحثی است در قِدَم عالم و ابوسهل اسماعیل بن علی بن نوبخت نوبختی را کتابی است به نام کتاب نقض التاج علی الروندی و یعرف بکتب السبک. و باز ابن الندیم کتابی به نام عبث الحکمه از ابن روندی نام می برد و میگوید ابوسهل مذکور را بر آن نیز نقضی است. و کتاب الزمرد یا الزمرده در انکار نبوات است. و نیز کتابی بنام الدامغ که بر رد قرآن نوشته است. و دو قطعهء ذیل از اوست: الیس عجیباً بأنّ امرء لطیف الخصام دقیق الکلم یموت و ماحصّلت نفسه سوی علمه انه ماعلم. * سبحان من وضع الاشیاء موضعها و فرّق العزّ و الاذلال تفریقا کم عاقل عاقل اعیت مذاهبه و جاهل جاهل تلقاه مرزوقا هذا الذی ترک الافکار حائره و صَیَّرَ العالم النحریر زندیقا. گویند او هنگام مرگ از عقاید باطلهء خویش بازگشت و توبه کرد. (1) - ظ. اختلاف ابن خلکان و ابن الندیم در موطن این مرد از لفظ قاسان نشأت کرده است، و گمان میبرم قول ابن الندیم درست باشد.