پروس

«لغت نامه دهخدا»

[پْرو / پِ] (اِخ)(1) نام قسمتی از کشور آلمان است. مساحت آن 292695 هزارگزمربع و سکنهء آن 39 میلیون تن میباشد. پروس از شرق به غرب شامل پروس شرقی و بقایای پروس غربی و پومرانی(2) و هانور(3) و شلسویگ هولشتاین(4) و وستفالی(5) و پروس رنان و هس ناسو(6)است. خاک آن حاصلخیز است رودهای وزر(7) و الب و اودر در آن جریان دارد و صنایع آن با رونق است. پایتخت آن برلن و شهرهای مهم آن عبارت است از کولونی و برسلو و اِسِن و فرانکفورت و دورتموند و دوسلدورف. عظمت پروس را سبب خاندان هوهنزلرن است که اصلا از سرزمین سواب (در قسمت جنوب غربی باویر) می باشند اعضاء این خاندان در زمان شارل چهارم به مقام «پرنس امپراطوری» رسیدند در 1415 م. فردریک ششم یکی از افراد آن خاندان امارت براندبورگ(8) را از سی جیس موند(9)اول بخرید و خود را فردریک اول نامید و سلسله ای تأسیس کرد که اقدامات نظامی آن با حسن توفیق مورد تأیید شوالیه های توتونی(10) قرار گرفت. در 1618 دوک نشین پروس به ارث به سی جیس موند دوک الکتور رسید بدین ترتیب پروس و براندبورگ جمعاً به اختیار خاندان هوهنزلرن درآمد و آنان صاحب سرزمینی شدند که میان دریای بالتیک و رود ویستول واقع بود. فردریک گیوم (1688-1640) به کدخدامنشی در امور اروپا مداخله میکرد و از صلح وستفالی بسیار استفاده کرد و به کشور پروس نظم و سامان داد و سپاه دائم ایجاد کرد و با عجله و آغوش باز از کسانی که در اثر نسخ فرمان نانت مجبور به ترک زادبوم خویش شدند پذیرائی کرد خلاصه آنکه اساس عظمت وطن خود را استوار ساخت و در سال 1701 خاندان هابسبورگ(11) فردریک سوم (1713-1688) را بنام فردریک اول پادشاه پروس شناخت فردریک گیوم اول معروف به پادشاه نظامی(12) سپاه خود را تقویت و تنظیم کرد. فردریک دوم معروف به کبیر (1786-1740 م.) که مدیری ماهر و سرداری بزرگ بود در جنگ جانشینی اطریش شهرت یافت و در جنگ هفت ساله در برابر فرانسه و اطریش و روسیه که متحد بودند مقاومت کرد فردریک دوم عده ای کثیر از مهاجران را به کشور خویش جلب کرد و قلمرو دولت پروس را با فتح سیلزی و تقسیم متوالی لهستان وسعت بخشید. پروسیان که در والمی(13) از انقلاب کنندگان فرانسه (1792) و در اینا(14) از ناپلئون (1806) شکست خوردند و در تیلسیت نیز به آنان صدمه رسید (1807) در لایپ زیگ و واترلو و در کنگرهء وین از فرانسویان انتقام گرفتند و اراضی از دست رفته را تصاحب کردند. پروس چون به اتحادیه دول ژرمنی درآمد به تدریج بضرر اطریش قدرتی حاصل کرد که در زمان گیوم (1888-1861) پس از جنگ با دانمارک (1864) منجر به قطع روابط دو دولت و وقوع جنگ شد پروسیان در سادوا(15) (1866) فتح کردند و اطریش از اتحادیه دول ژرمنی اخراج شد و اتحادیهء آلمان شمالی جای اتحادیه ژرمنی را گرفت. چهار سال بعد پروسیان در جنگ با فرانسویان پیروز شدند و ��ادشاه پروس عنوان امپراطور آلمان یافت و بنام گیوم اول خوانده شد (در ورسای 1871). از این زمان تاریخ پروس آمیخته با تاریخ آلمان است و پروس سر و قلب آن کشور محسوب میشود و بهمین سبب در 1919 م. تقریباً تمام خساراتی را که بر آلمان تحمیل شد پروس تحمل کرد و از آنگاه معرض تظاهرات انقلابی و سلطنت طلبی شد. در 1920 پروس شلسویگ شمالی(16) را از دست داد ولی در اول آوریل 1922 پیرمون(17) و در اول آوریل 1929 والدک(18)را ضمیمهء متصرفات خویش ساخت. ایالت قدیم پروس را که مرکز آن دانتزیک است و از تقسیم لهستان (1795) بوجود آمده و در 1919 دیگر بار قسمت اعظم آن به لهستان ملحق گردیده پروس غربی خوانند. ایالت دیگر پروس که مرکز آن کنیگس برگ(19)است و جزئی از آن پس از جنگ بین المللی اول به لهستان واگذار شد و دالان دانتزیک آنرا از آلمان جدا ساخت بنام پروس شرقی خوانده میشود. در جنگ اخیر در این سرزمین مبارزات خونین اتفاق افتاد.
(1) - Prusse.
(2) - Pomeranie.
(3) - Hanovre.
(4) - Schleswig-Holstein.
(5) - Westphalie.
(6) - Hesse-Nassau.
(7) - Weser.
(8) - Electorat de Brandebourg.
(9) - Sigismond.
(10) - Chevaliers Teutoniques.
(11) - Habsbourg.
(12) - Le Roi-Sergent.
(13) - Valmy.
(14) - Iena.
(15) - Sadowa.
(16) - Schleswig-Nord.
(17) - Pyrmont.
(18) - Waldeck.
(19) - Koenigsberg.