«لغت نامه دهخدا»
[پُ لِ رُ نِدْ دی](اِخ) این پل توسط شاه عباس ثانی در سر راه شیراز ساخته شده و آن را به اسماء مختلف مانند پل شیراز، پل خواجو ، پل گبرها و پل حسن آباد و پل امیر حسن بیک نیز می خوانند و این قسمت از پل را که تمام سنگ است امیر حسن بیک آق قوینلو ساخته(1) و طبقهء دوم را شاه عباس اول از آجر بنا کرده است. لیکن بقول محمد مهدی اگر این پل بنای امیرحسن میبود و شاه عباس بزرگ این وضع و اسلوب را میدید هرگز راضی به وضع و هیات پل سی وسه چشمه نمیشد چه همت و سلیقهء شاه عباس خواهش تصرف بهتری میکرد. تاورنیه که در زمان شاه عباس ثانی به اصفهان بود و در تمام جاها و جشن ها و غیره حضور داشت پس از شرح مفصلی که راجع به پل اللهوردی خان نوشته گوید: سه پل دیگر هم بر روی رودخانه زده شده یکی بالا دست آن و دو دیگر زیر دست آن که از بناهای شاه عباس دوم است. این پل به همان سبک و نمونهء پل جلفا ولی قشنگتر ساخته شده و بعضی خصایص دارد که آن دیگر ندارد. از جمله در وسط پل فضای مسدس وسیعی است که در آن رودخانه بمنزلهء اسکله واقع شده. در دو خیابانِ این پل دو عمارت قشنگ برای شاه ساخته اند(2). دو چیز شاه را مشوق شد که در این محل پلی بنا کند یکی صفا و منظرهء رودخانه، دیگری مجاورت محلهء گبرها به آن مکان که آنها از روی پل رفت و آمد کنند و دیگر به خیابان بزرگ چهارباغ نروند زیرا که از روی این پل راهشان برای رفتن به شهر بسیار نزدیکتر میشد. (این محلهء گبرها قریهء بزرگی است که اولین خانه های آن از کنار رودخانه شروع میشود) و آن خیابان که از اصفهان بطرف این پل می آید از خیابان چهارباغ هم طولانی تر و هم عرضش بیشتر بود در دو طرف هم همانطور درخت چنار کاشته شده بود اما وسطش نهر نداشت این پل از 1052 تا 1077 ساخته شد(3) و با پل اللهوردی خان قریب دو هزار ذرع فاصله دارد و دارای 21 دهنه میباشد. طبقهء تحتانی آن که آب از دهنه های آن خارج میشود به طرز خاصی ساخته شده که از غرائب طرحهای معماری و مهندسی است. در طرف مغرب و مشرق طبقهء اول مهتابی ها به هر طرف ساخته شده که بواسطهء معابر کوچک زیر چشمه ها بیکدیگر متصل اند. جلو دهنهء هر چشمه کشوئی سنگی قرار دارد که آن را با تختهء چوبی میشود گرفت تا آب رودخانه بالا بیاید. مهتابیهای طرف غربی وسیع ولی بیکدیگر اتصال ندارند و دارای نوک تیزی هستند که شبیه جلو کشتی است و از فشار آب میکاهد در سمت شرقی مهتابیها بوسیلهء سنگهای پهنی که بر روی رودخانه انداخته اند بیکدیگر اتصال می یابد و هر یک از آنها دارای پلکانهای سنگی است که یازده پله تا کف رودخانه میخورد. در زیر پل سکوهای وسیعی ساخته شده که هنگام کمی آب و در فصل تابستان مردم در آنجا می نشینند و وقتی انسان در یکی از آنها بایستد سکوهای دیگر را تماماً می بیند. در بهار که آب طغیان میکند و تا روی مهتابی ها بلکه سکوهای پل را فرامیگیرد اهالی از روی پل رفت و آمد میکنند. روی پل در وسط خیابان وسیع دارد و در طرفین غرفه هائی ساخته شده و در وسط پل عمارت دو طبقهء گچبری شده بنا کرده اند که گچ بری و نقاشی آنها از بین رفته بود ولی اخیراً آن را تعمیر کرده اند و بصورت خوشی درآورده اند هر یک از دهنه های پل بزیر و رو کاشی کاری داشته و دارد. کرزن می نویسد این کاشیها از زمان صفویه نیست اخیراً بیشتر کاشیهای آن از بین رفته بود ولی اکنون قسمت مهمی از آنها را تعمیر کرده اند و کاشی هائی نفیس بطرز پیش قرار داده اند. بر روی طرفین طبقهء فوقانی دو مهتابی بزرگ بطول پل دیده میشود که در وسط وسیعتر و محل نشیمن است. طول آن 126 و عرض هریک از دهنه ها 4/3 گز میباشد. (از کتاب اصفهان تألیف حسین نور صادقی صص36 - 38). (1) - اصفهان، سید جلال الدین طهرانی. (2) - این فضای مسدس سه طبقه بود که طبقهء فوقانی بکلی از بین رفته است. (3) - سالنامهء معارف اصفهان 1313 - 1314.