«لغت نامه دهخدا»
"[رِ نِ] (اِخ)(1) نام سلسله جبالی میان مملکت فرانسه و اسپانیا تقریباً بطول 430 هزار گز از پرپین یان(2) تا باین(3). صاحب قاموس الاعلام ترکی آرد: پیرنه، یکی از بزرگترین سلاسل جبال اروپاست و در طرف شمال اسپانیول بین بحر سفید و اقیانوس اطلس از جهت مشرق بسوی مغرب ممتدست، و از دماغهء کرئوس واقع در بحرسفید تا دماغهء تورنیتانه واقع در انتهای شمال غربی اسپانیول و اقیانوس اطلس بطول هزاروهیجده کیلومتر کشیده شده و در بین «َ30َ55ْ0» طول شرقی و «َ50ْ11» طول غربی است و از روی خط موهوم ْ43 عرض شمالی عبور مینماید. این سلسلهء عظیمه طو به دو قسمت منقسم گردد و قسمت اصل در امتداد برزخ واسعی واقع میان اسپانیول و فرانسه کشیده شده است و حدود مرزهای این دو دولت را مشخص میکند، و پیرنهء اصلی بهمین قسمت اطلاق میشود و نام دیگرش پیرنهء فرانسه - اسپانیول میباشد. و قسمت دوم سلسلهء نامبرده قسمتی است که در داخل خاک اسپانیول امتداد یافته و بنام سلسلهء کانتابره و یا پیرنهء اسپانیول مشهور میباشد، این قسمت نیز بنوبهء خود بسه قسمت زیر منقسم میگردد: 1 - جبال کانتابره 2 - جبال آستوریا 3 - جبال گالیچه. طول قسمت اصلی یعنی قسمتی که میان فرانسه و اسپانیول جایگیر شده است بحساب طیران مرغ به 435 هزار گز و به انضمام پستی ها و بلندیها تقریباً به 600 هزار گز میرسد و اگرچه این قسمت کوتاه تر است ولی بلندتر از دیگر قسمتها میباشد. دامنهء شمالی پیرنه اصلی واقع در اندرون فرانسه ساده و مسطح است و بالعکس دامنهء جنوبی واقع در کشور اسپانیا برجسته و پرتگاه میباشد و چند شعبه در این ناحیه احداث گردیده، و مرتفعترین قللش در خاک اسپانیول واقع است و خط تقسیم میاه که خطوط مرزی را تشکیل میکند در وسط سلسله واقع نگشته است و به اعتبار عرض از جبال پیرنه اسپانیول بشمار میرود و برعکس دامنهء شمال قسمت باقی مرتفع و پرتگاه است اما مائلهء جنوبی اش شکل سطح مائل را پدیدار و چند بازو بسوی دو خطهء قسطیله و لیون احداث مینماید و در انتهای غربی یعنی در خطهء گالیچه بچند بازو منشعب میشود و تا شمال پرتقال و مجرای نهر مینهو امتداد می یابد و مرتفعات بیش از 2700 گز آن در زمستان و تابستان با برف پوشیده میشود و بلندترین نقطه اش عبارت از کوه مالاته (یعنی ملعون) است در اواسط پیرنه که مرتفعترین قلهء آن به 3404 گز بالغ گردد، و قلل مرتفع واقع در این قسمت عبارت است از: 1 - مونت پردو 3351 گز 2 - وینیاله 3298 "" 3 - تایلون 3146 "" 4 - والیمار 2840 "" 5 - بیگوره 2878 "" 6 - اوسائو 2885 "" 7 - کانیگو 2785 "" مرتفعترین نقاط پیرنه کانتابره در اواسط یعنی در خطهء آستوریا واقع گشته و قلل لوبریون و سردوی واقع در این جهت بیش از 2650 گز ارتفاع دارند و در اثر امتداد بسوی مشرق و مغرب پست تر شوند و در گالیچه قلل مرتفعتر از هزار گز بسیار کم است و ارتفاع اکثر بین 600 و 700 گز میباشد، و در طرف مشرق این قطعه قللی به ارتفاع حدود 2000 و 2500 گز دیده میشود و پاره ای از نقاط آن بسیار پست است. در سلسلهء اصلی پیرنه قریب 60 گردنه وجود دارد و همگی آنسان مرتفعند که مانع احداث خط آهن میباشند و لذا دو خط آهنی که فرانسه و اسپانیول را بهم می پیوندند از دو طرف مشرق و مغرب این سلسله عبور مینماید. در سلسلهء اصلی پیرنه مانند سلسلهء آلپ دره های یخی بسیار توان دید ولی در سلسلهء کانتابره پیرنه فقط برفهای سرمدی خودنمائی میکند و نیز پیرنهء اصلی آبشارهای بسیار دارد و مشهورتر از همه آبشار گاوارنیاست که از ارتفاع 405گزی فروریزد. در این قسمت جنگلهای بسیار هست و همچنین نهرها چه در جانب فرانسه و چه در طرف اسپانیول و اکثر انهاری که بفرانسه سرازیر میشوند بنهر گارن و بیشتر آبهائی که به اسپانیا سرازیر میشوند، بنهر ابره میریزند که بعداً اولی به اقیانوس اطلس، و دومی ببحر سفید منصب شود. اما پیرنهء کانتابره بادهای مرطوب اوقیانوس اطلس را جذب مینماید و از این رو بارانهای فراوان دارد و مخصوصاً آب مائلهء شمالی آن بسیار و هوایش معتدل و بهترین قطعه از اسپانیول است. در جبال پیرنه خرس و دیگر حیوانات شکاری بسیارست و نوع مخصوصی از اسب و سگ هم آنجاست و معادن آنجا نیز کم نیست: آهن، مس، سرب، قلع، نقره، شوره، نمک و غیره و آبهای معدنی فراوان دارد. اعراب اندلس سلسلهء پیرنه را «برنات» می نامیدند که صیغهء جمع از پیرنه میباشد. (1) - Pyrenees. (2) - Perpignan. (3) - Bayonne."