تازی هش

«لغت نامه دهخدا»

[هُ] (ص مرکب) دارندهء هوش عربی. مؤلف آنندراج آرد: جناب خیرالمدققین در شرح این بیت که:
من آن روم سالار تازی هشم
که چون دشنهء صبح زنگی کشم(1).
میفرمایند که چون اکثر عرب در بادیهء کم آب است و مردم آنجا به کم آبی مبتلا، لهذا قوت حافظهء ایشان بسبب یبوست مزاج در قبول صور اشتداد دارد و چون حفظ معانی و صور بسیار باشد، سبب مزید هوش بود. و مؤید این معنی است بیت حدیقه(2):
هست از کم خوری و کم آبی
ذهن هندی و نطق اعرابی.
جناب سراج المحققین میفرمایند که ظاهراً از نطق در این جا ادراک مراد داشته و آن صحیح نیست بلکه مراد از آن قوت گویائی است که مقابل ذهن واقع شده. رجوع به مجموعهء مترادفات ص245 شود.
(1) - از نظامی گنجوی است.
(2) - حدیقه الحقیقهء سنائی.