تان

«لغت نامه دهخدا»

(ضمیر) ضمیر مخاطب و جمع مخاطب هم هست همچو: خودتان و همه تان. (برهان) (آنندراج). ضمیر جمع مخاطب است بمعنی شما و شما را که ملحق به اسماء و افعال میشود مثل اسبتان و گفتمتان. (فرهنگ نظام)... و ضد این «شان» است و اکثر محل بعد تان و شان «را» محذوف بود. (شرفنامهء منیری). محمّد معین در حاشیهء برهان آرد: پهلوی «تان»(1) (ضمیر دوم شخص جمع) - انتهی. ضمیر متصل جمع مخاطب (شما) :
که گوید گور و آهو را که جفت آنگاه بایدتان
همی جستن که زادن تان نباشد جز به نیسانها.
ناصرخسرو.
همچو طفلان جمله تان دامن سوار
دامن خود را گرفته اسب وار.مولوی.
||ضمیر متصل جمع مخاطب مفعولی (شما را): این استعمال در پهلوی هم سابقه داشته :تان شرم و ننگ باد. (کارنامهء اردشیر).
اگر تان ببیند چنین گل بدست
کند بر زمین تان همان گاه پست.فردوسی.
بجایی که تان هست آبادبوم
اگر تور، اگر چین، اگر مرز روم.فردوسی.
من نیز از این پس تان ننمایم آزار.
منوچهری.
نک جهانتان نیست شکل هست ذات
وان جهانتان هست شکل بی ثبات.مولوی.
||برای شما :
درخت پشیمانی از دینه روز
در امروز باید که تان بردهد.ناصرخسرو.
||دویم شخص ضمیر متصل مخاطب که به آخر اسم درآمده و افادهء ملکیت میکند و همیشه اسم را بسوی آن اضافه میکند یعنی آخر آن را کسره میدهد مانند کتابتان و رختتان. و چون آخر اسم «های» غیرملفوظ بود آن را حذف کرده و کسره بجای آن ایراد مینمایند مانند انگشتانتان یعنی انگشتانهء شما(2). (ناظم الاطباء). ضمیر ملکیت و اختصاص است جمع مخاطب را: دلتان، سرتان، شهرتان :
گر ایدون که این داستان بشنوید
شود تان دل از جان من ناامید.فردوسی.
اگر تیره تان شد سر از کار من
بپیچید سرتان ز گفتار من.فردوسی.
اگر بر منوچهر تان مهر خاست
تن ایرج نامورتان کجاست.فردوسی.
هرکس که ز دستان بیکران تان
ایمن بنشیند بداستان است.
ناصرخسرو (دیوان ص72).
ای مردمان چرا که به اسلام ننگرید
یا تان دلیل بر خلل و بر بلا شده ست.
ناصرخسرو.
و شما را خوار و ذلیل گردانم و از شهرتان بیرون کنم. (قصص الانبیاء ص166).
تا امان یابد به مکرم جانتان
ماند این میراث فرزندانتان.مولوی.
لیک الله الله ای قوم خلیل
تا نباشد خوردتان فرزند پیل.مولوی.
عمرتان بادا دراز ای ساقیان بزم جم
گرچه جام ما نشد پر می بدوران شما.
حافظ.
||ضمیر ملکیت جمع مخاطب مفعولی (... شما را) در این صورت مضاف مفعول باشد :
کردم سر خمتان بگل و ایمن گشتم.
منوچهری.
(1) - tan. (2) - مراد «انگشتانه تان» است و رسم الخط متن موجب اشتباه است.