آژده

«لغت نامه دهخدا»

[ژْ / ژَ / ژِ دَ / دِ] (ن مف) آزده. آجیده. آژیده. آجده. خلیده با چیزی نوک تیز :
اندام دشمنان تو از تیر ناوکی
مانند سوک(1) خوشهء جو باد آژده.
شاکر بخاری.
بداغی جگرْشان کنی آژده
که بخشایش آرند دام و دده.فردوسی.
|| مجازاً، خسته. مجروح. حزین. غمین :
نه مردم شمر بل ز دیو و دده
دلی کو نباشد بدرد آژده.فردوسی.
-آژده کردن؛ مجازاً، خسته، مجروح، حزین، غمین کردن :
دل هر دو بیدادگر را بسوز
که هرگز نبینند جز تیره روز
بداغی جگرْشان کنی آژده
که بخشایش آرد بر ایشان دده.فردوسی.
|| رنگ کرده. ملون :
سوی خانه شد دختر دل زده
رخان معصفر بخون آژده.فردوسی.
|| دوخته با بخیه های نکنده. || منقور. منقوره، چنانکه در سنگ آسیا. || جامهء نکنده زده. مُضرَّ به. (صحاح الفرس).
-آژده بودن بزر؛ غرق زر بودن :
دورویه بزرگان کشیده رده
سراپای یکسر بزر آژده.فردوسی.
|| معنی کلمهء آژده در این قطعهء فردوسی برای نگارنده روشن نیست :
بفرمود کآهنگران آورند
مس و روی و پتک گران آورند
گچ و سنگ و هیزم فزون از شمار
بیارند چندانکه آید بکار
بی اندازه بردند چیزی که خواست
چو شد کار بر آرزو کرده راست
ز دیوارگر، هم ز آهنگران
هر آنکس که استاد بود اندر آن
ز گیتی بنزد سکندر شدند
بر آن کار بایسته یاور شدند
ز هر کشوری دانشی شد گروه
دو دیوار کرد از دو پهنای کوه
ز بن تا سر تیغ بالای او
چو صد شاه رش کرده پهنای او
از او صد رش انگشت و آهن یکی
پراکنده مس در میان اندکی
همی ریخت گوگردش اندر میان
چنین باشد افسون و رای کیان
همی ریخت هر گوهری یک رده
چو از خاک(2) تا تیغ گشت آژده
بسی نفت و روغن برآویختند(3)
همی بر سر گوهران ریختند
بخروار انگشت بر سر زدند
بفرمود تا آتش اندرزدند.فردوسی.
(1) - سوک در این بیت به معنی مضبوط فرهنگها نیست و معنیی چون سطح و مانند آن میدهد. والله اعلم.
(2) - یعنی از کف و سطح زمین تا تیغ کوه.
(3) - ن ل: برآمیختند.