احمد

«لغت نامه دهخدا»

[اَ مَ] (اِخ) شاه افغان درّانی ابدالی (از 1160 تا 1187 ه . ق.). ابوالحسن گلستانه در مجمل التواریخ آرد: احمدخان ولد زمان خان ابدالی سدوزه ای قبل از ایام سلطنت نادرشاه در دارالسلطنهء هرات متوطن و [ زمان خان ]رئیس قوم خود بود. در ایام تسلط محمود و اشرف به اصفهان در هرات هم انقلاب روی داده و ذوالفقارخان ابدالی زمان خان را بقتل آورده علم ریاست برافراشت. احمدخان ولد او از خوف ذوالفقارخان گریخته به قندهار رفت [ و ] در میان فرقهء غلزه ای اوقات میگذرانید. در هنگامی که نادرشاه قلع و قمع جماعت غلزه ای و تسخیر قلعهء قندهار را پیشنهاد نهاد خاطر کرده با عساکر نصرت مآثر بنزدیک قندهار رسید چون عبدالغنی خان و رحیم خان افغان ابدالی و سایر سرکردگان افغان با لشکر جرار در رکاب نصرت انتساب بودند جماعت غلزه ای از احمدخان بسبب سرداران ابدالی بد مظنه شده او را مقید نگاهداشته که مبادا بخیال فاسد افتاده خلل در کار نماید. بعد از جنگ و جدال بسیار که فتح قلعهء قندهار نصیب اولیای دولت قاهرهء نادری گردید احمدخان محبوس را سرکردگان افغان از حبس برآورده حقیقت حال او را بعرض رسانیدند نادرشاه احمدخان را برتبهء صحبت یساولی سرافراز و در حضور بحاضر بودن امر فرمود چندین سال که در رکاب نادری بود با فرقهء ابدالی طرح دوستی و آشنائی انداخته بسبب تناسب ذاتی با یکدیگر آمد و شدی میکردند تا در اواخر که نادرشاه عزم سفر خراسان نموده یک منزلی خبوشان که مخیم سرادقات جاه و جلال گردید درویشی عاقبت اندیش با کلاه پشمی در سر به احمدخان برخورده بی اندیشهء سطوت نادری به او گفت که در ناصیهء و جبههء تو آثار پادشاهی بنظر من می آید یک توپ کرباس بده تا برای تو خیمه ای چند با سراپرده دوخته و وردی بخوانم که در این زودی سریرآرای تخت سلطنت گردی. احمدخان سخن او را حمل بر طمع یک توپ کرباس کرده توپ به او داد درویش مذکور همانجا از همان کرباس ده خیمهء بسیار کوچک [ مثال اطفال ] و سراپرده ای بدستور سراپردهء پادشاهان بریده و بدست خود دوخت و همه جا همراه و در پهلوی خان موصوف خیمه های کوچک را مثل اطفال برپا کرده و بخواندن اوراد مشغول میبود. اتفاقاً بعد از سه روز قتل نادرشاه بوقوع پیوست لشکر افغان و اوزبک که از قزلباش مخوف و بعد از قتل [ نادر ] شاه رهگرای قندهار گردیدند احمدخان موصوف هم همراه بود سه منزل که از محل قتلگاه طی کردند همه جا درویش مذکور با لشکر مسطور همراه و بخواندن دعا و در منازل بایستاده کردن خیمه های طفلانه اشتغال داشت. سرکردگان افغان با یکدیگر مشورت نمودند که ما را در این راه دور و دراز شاخصی که به امر و نهی او باشیم ضرور و بدون سردار رسیدن به قندهار با جمعیت از شر قزلباش امر محال و بسیار مشکل است و در تقرر سردار دست و پا�� میزنیم تا برسیدن به منزل مقصود هرچه پیش آید. جمیع سرداران و لشکریان به این امر متفق شده قرعهء این کار را بنام احمدخان زدند همگی یکجا شده خان موصوف را بسرداری قبول و دستهء علفی را چیده آورده و بجای جیقه بر سر او نصب کرده ملقب به احمدشاه. و از آنجا روانهء قندهار گردیدند و در ورود بقندهار محمدتقی خان شیرازی که حسب الحکم نادری با توکل خان حاکم کابل و غیره که مأمور گرفتن خزانهء کابل و لاهور و پنجاب و سایر امکنه بودند با خزانه و پیشکش حکام و عمال امکنهء مذکور که عازم رکاب نادری و از قتل شاهی اطلاع نداشتند. یکروز قبل از ورود احمدشاه و لشکر افغان چمن قندهار را منزل نموده بودند. احمدشاه از حقیقت مطلع شده تاخت بر سر آنها آورده خزانهء نادری را بتصرف آورده افیال و اسباب آنها را نیز متصرف و محمدتقی خان را بمحبت و دل آسا در نزد خود نگاهداشته قتل نادرشاه را ظاهر نمود. از اطلاع این معنی محمدتقی خان با چند نفر از جماعت قزلباشیه خدمت احمدشاه را قبول نموده حسب الفرمودهء احمدشاه قزلباش متفرق را که در سمت کابل و لاهور و غیر این امکنه بودند نزد خود خوانده بنوکری احمدشاه دلالت و استمالت نموده جمعیتی فراهم آورده و با احمدشاه به قندهار رفت. مردمان قندهار از حقیقت احوال احمدشاه اطلاع یافته بگرفتن او در خفیه مصمم گشتند و در ظاهر با جمعیت خود هر کس باستقبال برآمدند و در وقت ملاقات با احمدشاه یکی از سرداران افغان که رتق و فتق امورات و مهمات قندهار به او محول بود (ببهانه ای) احمدشاه او را در مقام بازخواست آورده بزیر پای فیل انداخته فیل او را مضمحل نموده و دونفر دیگر از اعاظم آن فرقه را بقتل رسانیده با جمعیت شایان داخل قندهار شده سکه و خطبه بنام خود جاری ساخت و روز بروز رعب او در دل مردمان دور و نزدیک افتاده کار او بالا گرفت و از ایلات یوسف زه ای و عمرزه ای و سدوزه ای و سایر طوایف که در کوهستان و صحرا بودند از فرقهء غلزه ای و ابدالی فراهم آورده با فرقهء قزلباش که قلیلی بودند عدت لشکریانش از چهل هزار متجاوز بود عزم تسخیر ولایات هندوستان نموده بعضی از محلات غزنین را تاخت و تاراج کرده که در این بین عریضهء بهبودخان و امیرخان از هرات به او رسید و حقیقت حال شاهرخ شاه و خلع شاه سلیمان و نفاق قزلباشیه را دریافته فسخ ارادهء بلاد هندوستان نموده [ مصمم سفر خراسان گردید کوچ بر کوچ مراحل طی نموده ] با لشکر جرار وارد محال هرات و فرمان به اسم بهبودخان و امیرخان نوشته بحضور طلبید. فرقهء قزلباشیه از رفتن خوانین بنزد احمدشاه مطلع شده بگرفتن خوانین متفق گردیدند خوانین مذکور ازین اراده پشیمان شده با لشکریان بحفاظت بروج و قلعه پرداخته جواب احمدشاه [ را ] حواله بتوپ و تفنگ نمودند احمدشاه بغضب آمده ی��رش بقلعه برده دلاوران محصور بضرب توپ و تفنگ جمعی کثیر [ از ] لشکر افغان را بخاک هلاک انداخته بوادی عدم فرستادند. احمدشاه آنروز بی نیل مقصود برگشته با سرداران فوج خود کنکاش کرده همگی متفق اللفظ گفتند که: اگر قلعهء هرات را گذاشته برویم در هیچ جا سرخ رونخواهیم شد تا جان در بدن و رمق در تن داریم میکوشیم:
دست از طلب ندارم تا کام من برآید
یا جان رسد بجانان یا جان ز تن برآید.
همگی به این معنی همداستان گشته روز دیگر بدستور روز پیش معرکهء جنگ و جدال آراسته یورش بقلعه برده جمعی دیگر در معرض فنا دستگیر قضا گردیده بسرای آخرت شتافتند. القصه مدت نه ماه متوالی نیران قتال و جدال اشتعال داشت چهرهء مقصود در آینهء مطلوب به هیچ نوع رخ ننموده و همه روز جمعی بسرای فانی میشتافتند. احمدشاه و سرداران افاغنه مجدداً با یکدیگر تجدید عهد کرده جوالها و نردبانها ترتیب داده مصمم یورش گردیدند مشروط آنکه تا در دروازهء قلعه از گلولهء سربسته توپ و تفنگ که نمونهء رعد و برق و فرمان قضا جریان واجب الاذعان حضرت ملک الموت علیه السلام که به امر ملک علام در آنها مستتر است هرکرا دریابد دیگری را عنان اختیار از دست نرفته بخواندن کلمهء اناللّه و انا الیه راجعون متکلم و دقیقه ای مکث را جایز نداشته بمردی در آن ساعت مسارعت ورزیده قدم جلادت پیشتر گذاشته از یک لمحهء درنگ در عرصهء جنگ محترز باشند تا شاهد مطلوب در آغوش آید و تا قلعه مفتوح نگردد احدی ارادهء بازگشتن نکند. همه سرداران افغان و احمدشاه و لشکریان رضا بقضا داده بفاتحه خواندن مشغول شده بیش از پیش بفکر خود افتاده در محافظت بروج و سد راه آن جماعت سعی موفور بعمل آوردند روز دیگر که صبحگاهان توپ اژدردهان گلولهء آتش بار مهر را از دهن درانداخت و عرصهء جهان را از سیاهی سپاه ظلمت پرداخت افواج بحر امواج افغان بدستور خود عده بسته سگی را کشته بسمت قلعه انداخته یورش بقلعه انداخته دلاوران قلعه خیره سر لشکر افغان را هدف گلولهء توپ و تفنگ کرده جمعی کثیر را بخاک هلاک انداخته بسرای عدم فرستادند جماعت افغان نظر بعهد و پیمان دوشینه التفات به مقتولان نکرده پای جلادت پیشتر گذاشته افتان و خیزان از گلوله رس توپ و تفنگ گذشته نیمجان خود را بخاک ریز قلعه رسانیدند محصورین بدفع آنها پرداخته از شرارهء اخگر باروت و انداختن قاروره خرمن هستی جمعی دیگر را بآتش سوخته بباد فنا دادند تا غروب آفتاب، فریقین پای قرار فشرده در گیرودار بودند در هنگام شام حسب الحکم (احمد) شاه یک نفر از دلیران افغان برای گذرانیدن پیغام آواز برکشیده گفت که شاه ما میفرماید: که ما بگفته و طلب شما باینجا آمده ایم این همه کشش و کوشش از چیست الحال که کار باینجا رسید نه شما را طاقت بیرون آمدن نه ما را فرصت برگشتن هست جنگ را موقوف کرده بسرداران خود این پیغام رسانیده جواب باصواب بدهند که شاه ما منتظر جواب است و تا یکنفر از لشکر افغان باقیست از قلعه دست بردار نخواهیم بود. امیرخان و بهبودخان از شنیدن این پیغام متفکر شده با یکدیگر گفتند که نه ما هست که هر روزه در جنگ و جدال میباشیم و مکرر از شاهرخ شاه استمداد کرده کمک طلبیده ایم نفرستاده و آذوقه هم در قلعه باتمام رسیده و کمک افغان همه روزه میرسد چون خود درخواست آمدن احمدشاه کرده بودیم و او نظر به این پیغام طالب صلح میباشد حالا مصلحت در صلح است که دلاوران را طاقت قلعه داری بدون آذوقه نیست این وقت را غنیمت دانسته پیغام صلح به احمدشاه دادند. دلاوران دست از جنگ کشیده بفکر صلح غافل از خود شده جماعت افغان که دلاوران را غافل دیدند از طرف دیگر نردبانها را بر بدن قلعه گذاشته بالا رفته خود را به اندرون برج رسانیدند آواز گیرودار بلند شده سرداران قلعه که در فکر صلح فردا بودند خود را با دلاوران بآنطرف رسانیده جماعت افغان را از برجها بیرون کرده بدفع آنها مشغول بودند که از آنطرف افغان بدروازهء قلعه چسبیده از نردبانها بالا آمده جنگ درگرفت چند نفر افغان خود را بدروازه ای رسانیده در تاریکی شب که مردم مشغول جنگ بودند دروازه را وا کرده لشکر افغان داخل گشته جمعی که بحفاظت دروازه مأمور بودند بقتل رسانیده همگی لشکر بقلعه داخل و تا طلوع صبح نایرهء قتال و جدال بحدی اشتعال داشت که دوست و دشمن یکدیگر را نشناخته بتیغ و تیر و خنجر خونریز ترک و تارک هم را شکافته خاک آن مکان وسیع البنیان رنگین تر از لالهء حمراء و از ضرب دست یلان و ثبات قدم دلاوران حکم عقیق یمن بهم رسانیده و مریخ فلک از هیبت خونریزی تهمتنان به امان آمده مانند سمک سینه بر زمین گذاشت و صدای های و هوی دلیران و نالهء زخمداران و فریاد ضعیفان بگوش گردون میرسید. قیامت عجیبی آشکار گردید که بهرام فلک انگشت تحیر بدندان گرفت. احمدشاه درّانی که در بیرون قلعه بود [ معتمدی را مجدداً بنزد سرداران قلعه فرستاده بعهد ] و پیمان طالب صلح گردید چون از طرفین جمعی کثیر به قتل رسیده و باقی دلاوران فریقین که قریب دو روز و یک شب بود بدم آبی لب تر نکرده دایم در زد و خورد بودند دست از کار و پای از رفتار مانده رضا بصلح داند بهبودخان و امیرخان بنزد (احمد) شاه آمده بعذر کرده های خود متقبل رفاقت [ و نوکری گردیدند لشکر افغان که در اندرون قلعه ] بودند از رفتن خوانین بنزد احمدشاه مطلع شده فرصت یافته بنهب و غارت شهر پرداختند آن شهر را نمونهء شهر ری ساخته به مکان خود برگشتند احمدشاه چند روز در آنجا مقام نموده بهبودخان و امیرخان را ظاهراً رعایت کرده باطناً در حبس نظر میداشت.
بعد از اینکه لشکریان ��ا افاقه ای حاصل شد بارادهء تسخیر ارض اقدس کمر بسته چون جلادت و تهور محصورین را در این عرض عریض که قلعه را در محاصره داشت مشاهده کرده بود از ایلات قندهار و سایر طوایف که در تحت اختیار داشت در ایام محاصره کمک و ایلجاری طلبیده بود در این اوقات قریب دوازده هزار نفر سوار و پیاده تازه از افغان رسیده به معسکر شاه درّانی داخل و شاه مذکور بکوکبهء تمام روانهء ارض اقدس گردید. بعد از طی مراحل وارد محال جام و لنگر و بتهیهء قشون و دیدن سان مشغول گشت.
از اینطرف چون احمدشاه درانی اوضاع سلطنت و حکمرانی [ ممالک ایران را ] مختل و امراء و سرکردگان را با یکدیگر در مقام نفاق دید با هفتاد هزار سوار جرار خونخوار از مقام جام و لنگر حرکت نموده با کوکبهء فرعونی وارد ارض تون و قلعه را محاصره نموده آن سرزمین را مخیم سرادق جلال نمود امیر معصوم خان برادر امیر علم خان با قلیل جمعیتی که داشت بمحافظت قلعه پرداخته بانتظار کمک از طرف برادرهای و هوی میکرد که خبر قتل برادرش رسیده گریبان بیطاقتی را چاک زده از رسیدن کمک مأیوس و بسبب قلت لشکر و عدم معاونان راغب صلح گردید. شاه درانی او را خاطرجمع نموده بنزد خود طلب داشت. امیر موصوف بخدمت شاه درانی آمده کلید قلعه را بنظر او رسانید شاه موصوف اول بضبط اموال پرداخته بعد از استرداد نقود و جواهر و سایر اسباب یک طرف آن قلعه را که در متانت و استحکام ثانی اثنین سدّ اسکندری بود خراب نمود و از آنجا در کمال خرمی و سرور بعزم تسخیر نیشابور با لشکر مغرور کوچیده وارد نیشابور و لشکر بمحاصرهء قلعه مأمور نمود. جعفرخان بیات که در آن اوقات بموجب حکم شاهرخی بحکومت آن دیار مقرر بود و در قلعه با دو هزار سوار می بود از در مدافعه برآمده فیمابین هر روز نائرهء قتال و جدال اشتعال داشت و شاه درّانی لشکر را مأمور به یورش کرده از یورشهای پی در پی جمعی کثیر از لشکر افغان از برنا و پیر هدف گلوله و تیر گشته مطلقا کاری از پیش نبردند و از توپهای جلو که همراه داشتند رخنه در اساس دیوار و بروج قلعه بهم رسیده شاه افغان سرمست بادهء غرور بود چند ضربت توپ جلو را حکم بشکستن کرده در عرصهء قلیل توپ بسیار بزرگ قلعه کوب استادان توب ریز ریخته و سوار بر عراده و بسمت شمالی نیشابور که در [ آنجا ] ارک واقع است [ توب را بسته ]بضرب گلولهء توب [ قلعه کوب برج را ] خراب نموده با زمین هموار و برابر کرده ارادهء یورش نمود که جعفرخان با دلاوران محصور رخنه را از سنگ و کلوخ و قالی [ و گلیم ] بسته و خود در دم رخنه مانند سدّ اسکندر سدّ راه شدند. در آن وقت روز بآخر رسیده بود یورش را موقوف بفردا نمودند جعفرخان و محصورین چون یک سمت قلعه را صحرا و دشمن را خیره سر و بی پروا دیده به خیال یورش فردای افغانان تدبیری اندیشیده در دل شب جمیع اهل قلعه را از صغیر و کبیر بکندن و حفر چاه در میان خندق مأمور و هر پنج نفر یک چاه بر ذمهء خود گرفتند که پیش از صبح باتمام رسانیده چنانچه پیش از دمیدن صبح صادق یکصدو هفتاد و هشت چاه باتمام رسیده و سر چاه ها را بخس و خاشاک پوشیده همگی بر سر رخنه و برج رفته مستعدّ و مهیای قتال گشتند:
چو روز دگر مهرهء آتشین
برآمد ز حلقوم توب زمین
شرارش همه کوه هامون گرفت
شعاعش زمین تا بگردون گرفت.
در سر زدن آفتاب عالمتاب لشکر افغان مانند مور و ملخ اطراف قلعه را گرفته توب قلعه کوبی را بر رخنه بسته بضرب گلوله رخنه را هموار نموده بیکبار یورش آوردند و محصورین با تیغهای آخته سر رخنه و بروج را گرفته و تفنگچیان بروج داد مردی و مردانگی داده از لشکر افغان زیاده از دو هزار کس را هدف گلولهء صاعقه بار نموده، لشکر افغان خیرگی را از حدّ گذرانیده خود را بخندق رسانیده جمعی کثیر در چاهها سرنگون رنج و عنا گردیده در سر رخنه ها با محصورین جنگ درگرفت دلاوران غضنفرشان بامیدواری و معاونت خالق انس و جان تیغهای فولاد سیاه جوهر خراسانی را میل چشم افغان ساخته سر و تارک پرجوش و سینهء باخروش آنها را بضرب بازوی دلاوری برهم خراشیده بخلعت یاقوتی [ یسفک الدماء ] سر و بر ایشان را رنگین کرده و بریختن خون آن جماعت خود را تسکین کرده رخنه را از دست ندادند تا بوقت عصر طرفین داد مردی داده جماعت افغان غلبه کرده برج نزدیک رخنه را بتصرف آورده علم استیلا بر برج افراشته نقارهء بشارت به نوازش درآوردند. احمدشاه از گرفتن برج بشعف آمده زنبورکچیان را با دو صد نفرشتران زنبورک بکمک فرستاده که رخنه را از دست دلاوران گرفته بقلعه داخل شدند زنبورکچیان شتران را خوابانیده بشلیک زنبورک چند کس از دلاوران محصور که در رخنه بودند بدرجهء شهادت رسانیدند و به جعفرخان حاکم ایشان نیز گلولهء زنبورک رسیده از پای درآمد و قطراتی از خون او در آن وقت که گلوله به او رسید بر سر و روی عباس قلیخان ولد حسن خان بیات که در آن ایام هیجده سال از مرحلهء زندگانی طی کرده و در آن وقت بفریضهء عصر قیام داشت پاشید. خان جلادت نشان از کشته شدن جعفرخان و چیرگی لشکر افغان استقلال را از دست نداده فریضه را باتمام رسانیده بجائی که جعفرخان قیام داشت در آنجا ایستاده دلاوران رستم نشان را بریختن خون افغان تحریک و تحریص کرده بیست کس از بهادران که در سر رخنه بودند برای گرفتن برجی که جماعت افغان بتصرف درآورده بودند مأمور نمود. بهادران حسب الامر خان نصرت قرین دامن یلی بر کمر پردلی استوار کرده با شمشیرهای مانند برق لامع خود را برفراز برج رسانیده، از آن جوانان تا نه کس بضرب گلولهء افغان از پای در آمده جان بجان آفرین سپردند و یازده کس از سپرداری حفظ ا��هی بر سر برج رسیدند با افغانان برج مقابل شده چند نفر را غرق خون و علمدار را با بقیهء افغانان از برج سرنگون و بخندق ریخته برج را از وجود افاغنه خالی و بتصرف خود درآوردند از ملاحظهء تهور و شجاعت و جلادت دلاوران شوکت افغان در هم شکسته در سر رخنه هم جمعی کثیر از آن طایفه طعمهء شمشیر آبدار [ گشته ] پای قرار ابدالیان از جا بدر رفته بی ثبات و بفکر رسیدن سپاه سیه فام شام کری و فری می کردند تا آنکه آفتاب عالمتاب سر بچاه [ سار ] مغرب کشیده در پردهء حجاب مستور گردید آن جماعت [ بی عاقبت ] با اینهمه جمعیت و اسباب [ سوای خذلان و روسیاهی روز ] طرفی نبسته مفاد کریمهء «کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله(1)» بوضوح پیوسته خایب و خاسر زخمی و نالان کشتگان خود را گذاشته بی نیل مقصود با خاطر پریشان در کمال خذلان برگشتند و از خوف تعاقب و شبیخون دلاوران کوچیده چهار فرسخ از قلعهء نیشابور فاصله [ در ] شهر کهنه مقام نمودند (محصورین بعد از برگشتن لشکر ابدالی، از قلعه برآمده یراق و سلاح مقتولین را بتصرف خود درآورده نیمه جانی را که از لشکر افغان درمیان خندق و بیرون دیدند بقتل رسانیده داخل قلعه گردیدند) و چون [ لشکر افغان ] کشتگان خود را بحساب آوردند آنچه در سر رخنه به قتل رسیده و جمعی که در چاه خندق بغرقاب نیستی افتاده و مقتولان یورش که از گلولهء تفنگچیان بروج بسرای عدم شتافته بودند قریب دوازده هزار بقلم آمد. احمدشاه و افغانان بماتم مقتولان الف داغها بر سینه کشیده بعد از خاطرجمعی از تعاقب نمودن بهادران قلعه شخصی را بنزد عباسقلیخان حاکم قلعهء نیشابور فرستاده درخواست برداشتن نعش مقتولین که در خندق و میدان افتاده بود نمودند خان جلادت نشان درخواست ایشان را بعز اِنجاح مقرون و ببردن مقتولان امر نمود جماعت مذکور در آنروز بقدر مقدور نعش مقتولین را برده بخاک سپرده و توپهای بزرگ را شکسته حمل شتران نموده و از آنجا کوچیده روانهء سمت هرات گردیدند. در ورود بدارالسلطنهء هرات [ احمدشاه ] بفکر جمع آوری قشون افتاده جمعیتی از نو فراهم آورده و در همان سال بسند و بلوچستان رفته بر آنها ظفر یافته آنجاها را بتصرف خود درآورده شوکت و اقتدار او زیاده از پیشتر گردید مجدداً بعزم تسخیر خراسان و کینه جوئی دلاوران آن دیار با لشکر خونخوار بعد از نوروز فیروز عطف عنان کرده رهگرای خراسان گردید. در ورود ببلوک جام و لنگر رعایای آنجا را باطاعت درآورده کوچ بر کوچ وارد سرزمین اقدس و بمحاصرهء مشهد مقدس لشکریان را مأمور نمود شاهرخ شاه بسبب قلت اعوان و کثرت فوج افغان از مقابلهء آن بحر بیکران عاجز [ گردیده ] و تحصن اختیار نموده به سدّ دروازه ها و محافظت بروج امر فرمود. شاه درّانی چون تسخیر قلعهء مشهد را در حوصلهء امکان ندیده تسلط خود را بارض فیض بنیان امر محال تصور نمود [ از راه دخل دوستی که لازمه و جبلی ذات افغانی است ] تمهیدی بخاطر او رسیده بحضرت شاهرخ شاه پیغام نمود که مرا شوق عتبه بوسی سلطان الاولیا سید اتقیا امام ثامن علی بن موسی الرضا علیه التحیه و الثنا دامن گیر شده کشان کشان تا باینجا آورده و الحال بسبب شور و شرّ طرفین که بی موقع اتفاق افتاده از این فیض کبری محروم و از [ ملاقات ] جناب شاهی مأیوس است اگر از لطف حضرت شاهی به این عطیهء عظمی برسد باعث استحکام دوستی و رفع ضرر از بندگان جناب ایزدی خواهد بود حضرت شاهرخی نظر به بی سرانجامی و عدم استطاعت قلعه داری مصلحت وقت را در ملاقات دیده جواب داد که در این صورت که مرکوز خاطر آن شاه والاجاه زیارت امام انام است اول ما را ملاقات آن زبدهء آفاق ضرور و لازم و بعد ملاقات بشرف عتبه بوسی درگاه سلاطین سجده گاه فائض شدن اولی و انسب است. روز دیگر حضرت شاهی با چند نفر از غلامان دولتخواه بعزم ملاقات شاه افغان از مشهد مقدس برآمده داخل لشکر و خبرآمدن او بشاه درانی رسید تا در بارگاه باستقبال حضرت شاه شتافته مصافحه بعمل آمده هر دو در یک مسند با یکدیگر نشسته پیمان را به اَیمان مؤکد ساخته روز دیگر باتفاق سوار شده داخل مشهد مقدس گردیدند احمدشاه جبهه سای قبلهء درگاه آسمان جاه گردیده سر افتخار به اوج سما رسانیده از آنجا بدولت سرای سلطنت آمده با شاهرخ شاه دوستانه متکلم گردیده گفت که: چون امرای خراسان با حضرت شاهی نمک بحرامی کرده و سلطنت را خوار و مرتبهء اطاعت و فرمانروائی را بیمقدار و هریک ببهانه ای بدیار خود رفته و سلطنت را بیرونق گذاشته اند نور محمدخان افغان را برای نظام امورات و تنبیه سرکشان سرحدات خراسان بنیابت سلطنت مقرر فرمایند که در خدمتگذاری و جانفشانی حاضر و در دولتخواهی قاصر نخواهد بود. حضرت شاهی قبول این معنی کرده و نورمحمد خان موصوف را به نیابت مقرر و خود با لشکر جرار بعزم کینه جوئی و تسخیر نیشابور روانه گردید.
چون در سنهء ماضیه که امیرعلم خان نیشابور را محاصره کرده بود زراعات آن دیار را پایمال سم ستوران لشکر و از جنس غله چیزی عاید صاحبان زراعت نگردیده و بعد از محاصرهء امیرعلم خان که شاه درانی آنجا را مدتی در محاصره داشت و در روز یورش مغلوب گردیده بهرات عطف عنان نموده بدستور زراعات و محصولات نزدیک آن بلاد را در ایام محاصره چراگاه دواب لشکر [ کینه خواه ] افغان و بلاد دور را بقدر ضرورت بمصرف سیورسات غازیان رسانیده زیادتی را پایمال حوادث گردانیده [ بود ساکنان آن دیار را فرصت زراعت نشده که شاه درّانی باز با لشکر خونخوار رسیده قلعه را محاصره و از چهار طرف راهها را بر اهل قلعه مسدود نمود ]، از این جهت چون در قلعهء نیشابور آذوق�� کمیاب و در محاصره حال ساکنان آنجا غرق لجهء اضطراب گردید عباسقلی خان صاحب اختیار از [ آنجا که ] مردمان را بی استقلال دید [ مصلحت وقت را در صلح و اطاعت دیده ] بوساطت شاه قلیخان وزیر بتسلیم کردن قلعه راضی گردید مشروط بر اینکه هرگاه شاه درّانی بقید قسم، جان و مال اهل قلعه را چشم پوشی نموده ببخشد و بکینهء دیرینه انتقام نکشد همگی مطیع و منقاد خواهیم شد وزیر مذکور بشاه مغرور این مراتب را فهمانیده درخواست عباسقلی خان را مستدعی گشت. شاه افغان نظر بصدمات سال پیش استدعای وزیر را مقرون بانجاح داشته [ گفت ] که از سرخون و قتل ایشان درگذشتم [ باید ] مردمان قلعه از اناث و ذکور در مسجد جامع جمع شده هیچ چیز از مال و اجناس [ و زرینه ] همراه نبرند [ و ] در ظهور خلاف امر مسطور اگر همه یک سوزن باشد خود را قتیل سیوف غازیان غیور دانند [ و عباسقلی خان را با متعلقان مأمور بماندن رباط و سایر متوطنین ] از رعایا و برایا که بندگان حضرت رب العالمین بودند بتخلیهء آن شهر و در رفتن مسجد جامع به آه و ناله همقرین ساخته اموال و اسباب و دواب و زراین نامحصور بحیطهء ضبط در آورده بتخریب شهر و بروج فرمان داده در قلیل ایامی چنان آتش ظلم و عدوان افروخته گشت که بنیاد آن مکان فرحت بنیان به آب رسیده معهذا اطفای [ نایرهء ] حرارت شاه درانی [ هنوز ] نشده سوای مسجد جامع جای آباد نگذاشتند و زمین شهر را تمام از بیل و کلنگ زراین و دفاین مدفون آن بیچارگان را در هر جا بود برآورده متصرف و زمین را آب انداخته بجهت برآمدن قصیل هجده روز را مقام کرده ضعفاء و عجزهء بسیاری را مقتول و اطفال و نساء ایشان را اسیر صاعقهء سرپنجهء تدبیر افاغنه نموده آتشی در آن نواحی و سرزمین [ افروخت ] که نائرهء آن تا بچرخ اثیر رسید.
و از آنجا علم استقلال احمدشاه بسمت سبزوار در حرکت آورده تا ورود بآن مکان شرافت بنیان عنان توسن بیداد را جائی نکشید. چون اهالی آنجا اکثر سادات و جمعی زهاد و عباد و برخی صلحاء و اتقیاء و باقی رعایا که همگی از امر جدال و قتال ناشی و عاری بودند شاه انجم سپاه، تیغ [ ظلم و ] بیداد را آخته خلق بسیاری از سادات عظام و علماء و صلحا اتقیای ذوالعز و الاحترام را شربت شهادت چشانید از نهب و قتل و غارت [ و جور و ستم که عادت آن جماعت بی عاقبت است ] بریزش آب شمشیر تیز در قتل بندگان خداوند عزیز کاری کردند که طوفان نوح به گردش نمی رسید. از ارتکاب و صدور این امورات عظیم و قتل سادات و علمای واجب التکریم باد نخوت و غرور زیاده در کاخ دماغ آن شاه [ کینه خواه ] جای گیر و مستقیم گردیده بفکر تسخیر طبرستان که عبارت از دارالمرز مازندران است افتاد و از این غافل که با شیران بیشهء شجاعت و نامداری به روباه بازی شغالان دشت هیجا سرپنجه زدن و هزبران عرصهء تهور و جلادت بعفعف سگان هرزه مرس دست یازی کردن خیال خام پختن است:
هرکه با فولادبازو پنجه کرد
ساعد سیمین خود را رنجه کرد.
شاه پسندخان افغان که سپهسالار لشکر خونخوار بود بتسخیر طبرستان از خدمت شاه درانی رخصت شده و با سی هزار سوار جراری که گزین افغان بودند روانهء طبرستان گردیدند. در آن ایام محمد حسنخان ولد فتحعلی خان قاجار که احوال او پیشتر رقم زدهء کلک گهربار گردیده در استرآباد فرمانفرما و در دارالمرز بانفراده مختار بود بمجرد استماع آمدن شاه پسندخان افغان، عیسی خان کرد و حسنخان لنگ قاجار را با دو هزار سوار جرّار به استقبال لشکر افغان بایلغار فرستاده پیش تازان سپاه نصرت نشان [ که سیصد سوار بودند ] در دشت مزینان گرد [ و ] سم ستوران را میل چشم آن گروه کرده بطور قزاقی که لازمهء معرکه آرائی فرقهء قاجار [ یه ] است [ بی درنگ ] با سی هزار سوار [ تیره روز ] طرح جنگ ریخته بضرب تیرهای دلدوز و طعن سنانهای جگرسوز تا ورود سرداران و لشکر فیروز پای ثبات وقرار افشرده و خصم قوی بنیاد را بروز خود نشانیدند. بعد از رسیدن حسن خان و عیسی خان صفوف قتال و جدال از طرفین آراسته گشته سرکردگان قاجار سواران خود را در یمین و یسار بمقابلهء لشکر جرار واداشته و معدودی از دلاوران غضنفرفر و بهادران اژدردر را چرخچی مقرر و خود مانند بدر فی وسط النهار با سیصد سوار در قلب لشکر قرار گرفتند. شاه پسندخان سردار افاغنه از قلت خصم قوی پنجه و کثرت اعوان خود بخود بالیده بی اندیشه از راه غرور شش هزار سوار برداشته از یک طرف جلوریز خود را میمنه زده، دلاوران [ ایران ] با وجود قلت، داد مردی و مردانگی می دادند. سردار مذکور باقی لشکر را کس فرستاده به اسب اندازی میسره امر و تحریض نمود آن جماعت [ کم فرصت ] بیکبار همگی از جای درآمده جلوریز بر میسره تاخت آوردند از کثرت و غلبهء خصم، دلاوران بیکجا قرار نگرفته متفرق گشتند لشکر افغان توسن جلادت را بتعاقب دلاوران مهمیز زده بجست و خیز درآوردند حسن خان و عیسی خان را از مشاهدهء این حال تاب نمانده نظر بکثرت اعدا و قلت خود نکرده مانند شعلهء سوزان [ دست جلادت از آستین شجاعت برآورده با سیصد سوار رستم نژاد ] خود را بر قلب لشکر افغان زده بضرب سیف آتشبار دمار از نهاد آنان برآورده جمعی را طعمهء شمشیر آبدار و برخی را بقید کمند اسار گرفتار ساخته به استمداد جنود غیبی و لطیفهء لاریبی و سعی و تردد نمایان دلاوران ظفرتوأمان نسیم فتح بر پرچم علم آن دو سردار ذیشأن وزیده بر لشکر افغان ظفر یافته از ضرب دست یلان پای ثبات و قرار ابدالیان از جای بدر رفته بی اختیار فرار بر قرار اختیار نمودند مانند [ خیل ] زاغ کانهم جراد منتشر متفرق و توسن گریز را بسمت لشکر احمدشاه که در سبزوار بود مهمیز زده از پیش بدر رفتند. متهوران شجاعت پیشه تا چهارفرسخ تعاقب نموده سر و اختر مه بیشمار و کسیب بسیار از آن لشکر [ تبه روزگار ] دلاوران ظفرشعار گرفته بمکان خود معاودت نموده حقیقت رویداد را بعرض محمد حسن خان رسانیده منتظر حکم مجددی بودند. بقیه السیف لشکر شکست خوردهء افغان با شاه پسندخان خود را بنزد احمدشاه رسانیده تهور و جلادت و خیرگی خصم را بذروهء عرض رسانیدند. شاه درّانی بتوهم تعاقب نمودن محمدحسنخان [ بعد از این فتح نمایان ] مضطرب گردیده از سبزوار کوچیده روانهء هرات گردیده در ورود شهر هرات عباسقلی خان را طلبیده میخواست بقتل برساند. شاه قلیخان وزیر درصدد منع برآمده در ظاهر قتل او را موقوف نموده بخوردن قهوه ای او را مسموم نمود چون حیات او باقی و در اجل او تأخیر بود حافظ حقیقی او را نگاهداشته ضرری به او نرسید و خان مسطور دریافت این مراتب کرده خود را علیل بقلم داده برادر خود را بوساطت وزیر در نزد شاه درّانی گذاشته استدعای ترخص بمشهد مقدس نمود بعد از ورود به ارض اقدس چند روز توقف نموده نیم شبی از مشهد برآمده خود را به ارض نیشابور رسانیده بجمع آوری مردمان نزدیک و دور و تعمیر آن بلده پرداخته بدستور سابق رایت شوکت و اقتدار افراشت.
شاه درانی از هرات حرکت کرده روانهء قندهار و در ورود بآن مکان بتهیه و سامان لشکر پرداخته از ایلات و احشامات دور و نزدیک ایلجاری و چریک طلبیده بعد از خودسازی مجدداً بسبب سرکشی اهل بلوچستان رایت اقتدار برافراشته امکنه و بلاد آنجا را عنفاً بتصرف درآورده از آنجا علم استقلال بطرف سند جلوه داده لشکر را بتاخت و تاز و نهب و غارت امر نمود و غلام شاه صاحب اختیار آن ملک که اهالی آن ولایت او را پیر و مرشد و پادشاه خود میدانستند از باب استیمان درآمده زر معتدبه، داخل خزانهء آن شاه ذی جاه کرده شرّ او را از [ خود و ] بلاد و امکنهء متعلقهء خود رفع نموده شاه مذکور از آنجا عطف عنان بسوی ملتان و دیزجات و بنگشات نمود [ بعد از اطاعت اهالی آن ملک ] خزانهء معقولی بدست آورده اقتدار کلی به هم رسانیده سان لشکر را دیده قریب به هشتاد هزار سوار و پیاده بمعرض حساب درآمد از آنجا کوچ بر کوچ وارد غزنین و بعزم تسخیر هندوستان رهگرای کابل گردید بعد از جنگ و جدال و تسلط بآن ولایت [ و ناصرخان حاکم و صوبه دار آن مملکت ]روانهء جلال آباد و از آنجا به پیشاور و اتک و لاهور آمده آن سرزمین را بقیام خیام رنگین تزیین داده برفتن دهلی که بشاه جهان آباد مشهور است مصمم گشت. شاه درّانی با محمدتقی خان شیرازی و سایر سرکردگان افغان کنکاش و مشورت کرده از لاهور [ با لشکر نامحصور بفرّ فرعونی ] بعزم تسخیر ممالک هند بسمت سهرند روانه گردید و در آن اوان مینوشان فرمانفرمای ممالک محروسهء هندوستان پادشاه جمجا�� انجم سپاه محمدشاه غازی که از سلسلهء علیهء تیموریه است در دارالخلافهء دهلی زینت بخش اورنگ سلطنت و جهان بانی بود که خبر حرکت احمدشاه درّانی و لشکر افغان بذروهء عرض عاکفان جاه و جلال خلافت رسید چون حضرت خلافت پناهی بسبب ناخوشی مزاج حسب التجویز حکمای حاذق بخوردن دوا اشتغال داشت امرای قوی بنیان و خوانین عظیم الشأن و سرداران جلادت نشان که در ظل لوای آسمان سای ابدبنیان بودند بحضور طلبیده بزبان الهام بیان تدبیر دفع اشرار افغان را کرهً بعد اخری از هریک پرسید. نواب وزیرالممالک قمرالدین خان تورانی و نواب ابومنصورخان مشهور به صفدر جنگ ایرانی همشیره زادهء سعادت خان مشهور ببرهان الملک که در آن وقت به [ منصب ]میرآتشی که عبارت از توپچی باشی است مقرر بود و خوانین و امرا و منصب داران و سرکردگان دیگر که بعزم آستان بوسی رسیده بودند بعضی که ضرب دست دلاوران و تهور و جلادت یلان ایرانی را دیده و شنیده و میدانستند و بسبب ناخوشی مزاج پادشاه که از رفتن این سفر متعذر و مقابل شدن سپاه آرام طلب هندوستان بدون وجود پادشاه ثریامکان با جماعت افغان حکم بستن (راه) سیلاب بخس و خاشاک دارد جواب را برأی ثابت و صایب پادشاه گذاشته مهر سکوت برلب نهاده خاموش ماندند. خوانین دیگر که همیشه بتوسن غرور سوار و برق شمشیر جانسوز شیرشکاران نامدارن ایرانی را در روز مصاف ندیده بودند فتح را بکثرت لشکر و شکست را قلت عسکر تصور نموده متهورانه یکی از خوانین (هندوستان) پا پیش گذاشته بعرض رسانیدند که احمد ابدالی در کدام شمار و قطار میباشد که جهان پناه در باب دفع او این همه تکرار می فرمایند بهریک از غلامان و فدویان (جان) نثار ارشاد و حکم فرمایند رفته لشکر او را مقتول و احمد را دست و پا بسته و پالهنگ بگردن انداخته کشان کشان بدرگاه آسمان جاه حاضر خواهد ساخت نظر به این گفتگو امرای دیگر هم هریک سخنی گفتند. حضرت خلافت پناهی شاهزادهء والاگهر را [ که ] احمدشاه [ نام داشت ] به این سفر مأمور و وزیرالممالک که قریب سی هزار سوار از تورانی و هندوستانی و کابلی در تحت اختیار داشت و نواب [ صفدر جنگ ] ابوالمنصورخان که ده دوازده هزار سوار از دلاوران ایرانی و بیست و پنج هزار سوار هندوستانی و سایر فرق ملازم و همراه او بود [ ند ] و سرداران دیگر که هریک صاحب ده هزار و پانزده هزار بودند و با راجهء ایسری سنگ هندوی راجپوت که مالک پنجاه هزار سوار راجپوت و صاحب شمشیر تر از جمیع فرقهء سپاه هندوستان بود [ و ] سرداران مسلمان و هندو که ذکر همه بطول می انجامد همه را بجنگ شاه درانی با جمعیت خود مأمور و شاهزاده را بسید صلابت خان ایرانی که از امرای معتبر و نسبت خویشی بپادشاه داشت سپرده مرخص فرمود. خوانین عظیم الشأن از پادشاه دارا نشان رخصت یافت�� در رکاب شاهزادهء سکندرشأن با زیاده بر دو صد هزار سوار و دو هزار ضرب توب دوردم بکوکبهء دارا و جمّ از شهر دهلی برآمده رایات نصرت توأم را بسمت سهرند جلوه گر گردانیده با خدم و حشم ره نورد مقصد گردیدند. قمرالدین خان وزیرالممالک خزانه و حرم و اسباب زیادتی را با یکنفر از خواجه های معتبر خود بسهرند فرستاده که در قلعهء سهرند بوده از ضرر محفوظ باشند و خواجهء مذکور را با هزار سوار و پیاده بپاسبانی و حفاظت امر نمود.
شاه درّانی از روز حرکت از لاهور بجمیع سرداران خود قدغن نموده بود که هرکس از مردم هندی را در لشکر یا در صحرا ببینند او را بقتل برسانند که خبر لشکر افغان بمردم هندوستان نرسد چنانچه هرکارهای وزیر و خوانین که برای تحقیق خبر می آمدند به قتل رسیده کسی بر نمی گشت. نواب ابوالمنصورخان دریافت این مراتب کرده ده نفر سوار از جوانان ایرانی (را) طلبیده به رفتن بسهرند مأمور و بخواجه ای که مستحفظ خزانه و حرم قمرالدین خان بود نوشته فرستاد که اگر از آمدن احمدشاه و لشکر افغان بآنجا خبر رسیده باشد اطلاع دهد و فوج پادشاهی کوچیده از راه مجهی واره روانه و بیک منزل سهرند وارد و آن سرزمین مضرب خیام فلک احتشام گردیده فرستادگان نواب ابوالمنصورخان که بجهت خبر رفته بود بسهرند رسیده قلعه را محفوظ و خواجهء گماشتهء قمرالدین خان را بحفاظت و حراست مستعد دیده نوشته را به او داده زبانی هم مستفسر احوال گشتند بعد از اطلاع بر مضمون، خواجهء مذکور عریضه ای متضمن اینکه تا حال از آمدن ابدالی هیچ خبری نرسیده است هر وقت خبر برسد بعرض میرساند نوشته بفرستادگان تسلیم نموده و خود با مردمان در بروج قلعه بخدمت مأموره بپرداخت. فرستادگان شب از قلعه برآمده در بیرون حصار بانتظار صبح بفاصلهء یک کروه ماندند. در بیرون آمدن آفتاب صدای زنبورک بگوش ایشان رسیده متفحص شده قراولان لشکر ابدالی را بنظر در آوردند که مانند شیر گرسنه که جویای شکار باشد بهر طرف تک و پو می نمودند لمحه ای در آنجا توقف نمودند که حقیقت را خوب دریافته روانهء مقصد گردند که رایات جاه و جلال افغانی نمودار و پیش روی سواری احمدشاه درّانی و زنبورکچیان زحل نشان سوار اشتران و شلیک کنان بدأب و قانون شاهان در کمال جبروت و شان تا نزدیک بسهرند آمده فوجی را بیورش قلعه مامور نمود. دلاوران ابوالمنصورخانی خود را بگوشه ای کشیده ملاحظه میکردند که فوج مأمور یورش بیکبار تکاورانگیز گشته خود را بدروازهء قلعه رسانیده دروازه را بزور بازوی دلاوری شکسته داخل قلعه شده و بروج را بتصرف آورده بنهب و غارت اهل قلعه دست تعدّی گشوده خزانه و حرم و سرانجام قمرالدین خان را متصرف شده و خانه های کاهی رعایا را از اندرون و بیرون آتش زده جمعی از مردمان قتیل سیف و سنان و بسیاری از نسوان بقید اسار درآمده بستهء کمند فتراک دلاوران افغان گردیدند. فرستادگان ابوالمنصورخان بعد از وقوع این مقدمه برگشته حقیقت را آنچه دیده بودند بعرض رسانیدند. نواب ابوالمنصورخان از استماع تسلط یافتن افغان بر قلعهء سهرند و قتل و غارت و بتصرف آوردن خزانه و حرم نوّاب قمرالدین خان بسیار ناخوش شده آورندگان [ خبر را بنزد قمرالدین خان فرستاد که آنچه دیده اند ظاهر سازند فرستادگان ]آنچه دیده بودند بعرض وزیرالممالک رسانیدند وزیرالممالک از شنیدن این مقال رو بر هم کشیده گفت: این سخنان کذب محض است هنوز آمدن ابدالی بتحقیق نپیوسته است. نواب ابوالمنصورخان چرا اینقدر بی استقلال گردیده است که چنین سخنان دروغ را باور می نماید هر کارهای ما زیاده بر صدنفر برای تحقیق آمدن [ ابدالی ] رفته اند تا حال یکنفر از آنها برنگشته و اگر حرکت او اصلی میداشت هرکارها بتواتر خبر میرسانیدند. نواب ابوالمنصورخان از استماع این مزخرفات برهم شده پیغام داد که نواب وزیرالممالک که منتظر خبرهای دروغ هرکارها می باشند و خبر راست واقعی را حمل بر کذب میفرمایند معلوم میشود که حقیقت اسبان تازی نژاد هامون نورد و جلادت دلاوران شیرافکن ایرانی از خاطر شریف محو شده است اگر چه ندیده اند گویا شنیده اند از اینجا تا سهرند ده دوازده کوس بیش نیست تحقیق فرمودن چنین دروغ لازم است. نواب وزیر چند نفر هرکاره را برای رسانیدن خبر باستعجال روانهء سهرند نمود.
احمدشاه درّانی بعد از قتل و غارت قلعهء سهرند بونه و آغرق خود را بحصار شالامار با سنگین بار لشکر فرستاد و چهار هزار سوار برای محافظت در آنجا مقرر و خود از راه لودیانه بسمت شاهجان آباد که شارع عام است بدأب و قانون شاهانه روانه گردید و فوج پادشاهی و سرداران از راه مجهی واره آمده با یکدیگر اتفاق ملاقات نشد. فرستادهء نواب وزیرالممالک که بجهت تحقیق خبر سهرند رفته بود برگردیده حقیقت قتل و غارت و سایر مراتب را که دیده و شنیده بود باخبر رفتن شاه درّانی بسمت شاهجان آباد عرض نمود همگی سرداران و امرا و لشکریان هندوستان از رفتن افغان به دهلی مضطرب و بی استقلال شده نزدیک بود که بدون جنگ و جدال متفرق شوند. نواب ابوالمنصورخان سرداران لشکر هندوستان را دل آسا نموده با نواب وزیرالممالک مشورت و رفتن بسمت دهلی بتعاقب شاه درّانی را بصلاح اقرب دانسته از همان مکان امرا و لشکریان را مأمور بکوچ و الویهء شیرپیکر و آسمان سای را از عقب شاه افغان شقه گشا و بجانب شاهجهان آباد مرحله پیما گردیدند شاه درّانی هم خبر [ ورود ] جنود مسعود را شنیده فسخ رفتن دهلی نموده عطف عنان بطرف معسکر [ پادشاه ] هندوستان کرده از آمد و رفت فریقین تلاقی عسکرین در سه فرسخی سهرند اتفاق افتاد طرفین بساختن مورچل که عبارت از سنگر است پرداخته سرداران لشکر پادشاه هند سنگرهای مستحکم در اطراف خود ساخته و توپهای ثعبان دم صف شکن را محاذی لشکر خصم [ قوی پنجه سوده پشت پر ستم ] چیده بصدای غرش توپ قلعه کوب در جنگ گشتند توپچیان [ لشکر ] افغانی که هفت عرادهء توپ همراه داشتند باب صلح را بسته دیده بسرگوش فتیلهء ماشه عقدهء دل توپ را گشوده بهر گلوله ای پیغام تازه بگوش [ هوش ] دلاوران هندوستانی رسانیده جمعی از انسان و حیوان را بسفر آخرت میفرستادند. [ چند روز بهمین عنوان گذشت ] نواب ابوالمنصورخان که در طرف دست راست با دلاوران ایرانی قیام داشت بخدمت نواب وزیرالممالک پیغام فرستاد که با این همه سرانجام و کثرت لشکر خون آشام در سنگر خود را محافظت نمودن باعث دلیری خصم و خوف غازیان و امتداد ایام زیاده سبب پریشانی دلیران است که قراولان و یکه تازان شاه افغان از چهار طرف به سدّ طریق مأمور و مشغولند که آذوقه بلشکر پادشاهی نمیرسد [ و ] از خوف دلاوران افغان احدی را مجال نیست که از سنگر پا بیرون تواند گذاشت درین صورت صلاح در آن است که دلیران و بهادران با نام و ننگ را بطرح ریزی جنگ مأمور و خود معاون آنها باشند و در این امر تأخیرنفرمایند. نواب معزی الیه که از ترس گلولهء توپ ته خانه بجهت خود از حفاران کنده و در آنجا مقیم بود این پیغام را شنیده جواب داد که نواب ابوالمنصورخان چرا اینقدر جلدی مینماید در این امورات تأمل و تدبیر [ می ] باید. نوّاب برهان الملک بسبب جلدی که ازو بظهور رسید پادشاهی را بر باد داد [ الحال ] لشکر ابدالی را با توپخانهء پادشاهی و کثرت افواج قاهرهء سلطانی مجال ستیزه نیست بلکه در کار گریزند ما بالهای جات(2) نوشته ایم که دزدان خود را بفرستد که اسبهای لشکر ابدالی را تماماً دزدیده که آنها را پای گریختن نباشد آن وقت دلاوران همگی را بقتل خواهند رسانید که یکنفر از آنها بدر نرود. نواب ابوالمنصور خان از شنیدن این لاطایلات بفرستادهء وزیرالممالک بدرشتی جواب داد که بندگان نواب وزیر خوب تدبیر کرده اند. هرچند زودتر بوقوع آید بهتر است و ضرب دست [ یلان ] افغانی و تهور دلاوران درانی درین زودی ضیابخش دیدهء تدبیر سپاه هندوستانی خواهد شد. القصه تا ده دوازده روز بهمین گفتگوها گذشت و در توپ اندازی روز بآخر میرسید. روز دیگر که هندوی تیره روی شب از انجم و کوکب سنگ فتنه را از دهن فروریخت و آفتاب زردگوش از افق تیغ کشیده بدامن چرخ نیلی آویخت آن دو دریای لشکر از سنگرها برآمده و در برابر یکدیگر صف قتال و جدال آراسته راجه ایسری منکهه(3) راجپوت که سردار پنجاه هزار سوار بود و رستم زال را بخاطر نمی آورد بخدمت نواب ابوالمنصور خان پیغام نمود که بیست من زعفران امروز ما را ضرور است که جامه های خود را بآن رنگ کرده دامنها را بر یکدیگر بسته بمیدان میرویم و خاک در کاسهء سر دشمن کرده تا یکنفر از ما که راجپوتیه ایم زنده است از میدان برنخواهیم گشت. حقیقت این مقال آن است که جماعت مذکوره را ضابطه چنانست که در روز جنگ جامه های خود را رنگ کرده دامن ها را بر یکدیگر بسته قتیل معرکهء مردانگی گشته برنمیگردند و باصطلاح آن فرقه لباس زرد که روز جنگ می پوشند کیسریه بانه می نامند [ و مجدداً راجهء مذکور کس فرستاده ] و درخواست نموده که فرقهء ایرانی که در خدمت می باشند [ چون در لباس و سواری با جماعت افغان شبیه و شناخته نمیشوند ] بهمه حکم بفرمائید که علامتی یا نشانی در کلاه خود نصب نمایند که ایشان از افغان شناخته شوند که از دلاوران راجپوتیه ضرری به آنها نرسد و شرط کرده اند که از لشکر افغان احدی را زنده نگذارند مبادا در آن وقت نشناخته بخیال لشکر افغان از راجپوتیه ضرری بمردمان ایرانی برسد. نواب والاجاه چون از حقیقت احوال و خودستائی و کذب و لاف مردمان هندوستان واقف بود تبسم نموده جواب داد که: اگر پیشتر درخواست زعفران میکردند از بلاد ایران و جایهای دیگر میطلبیدیم الحال اینهمه زعفران وجود ندارد فکر دیگر بکنند. شاه درانی بعد از صف آرائی توپچیان خود را بتوپ اندازی امر و ازین طرف نواب ابوالمنصورخان با جمعیت دلاوران ایرانی و باقی سپاه خود از فرقهء هندوستانی در دست راست قرار گرفته و میرمنو ولد قمرالدین خان با سپاه تورانی و سایر فرق از ملازمان تحت اختیار خود در دست چپ و شاهزادهء عظیم الشأن با امیرخان و خوانین و سید صلابتخان و دلاوران با صلابت هندوستان و سپاه بی پایان پادشاهی در قلب لشکر بگشودن شقه های علم اژدهاپیکر که با چرخ اخضر برابری میکرد مانند سد اسکندر(4) محسود چشم خصم بداختر گردیده و سایر سرکردگان و خوانین در عقب قول شاهزادهء والاگهر مستعدّ حرب و قتال و محرک ضابطه و قانون جدال میبودند. ابتدا گلولهء توپ بعزم چرخچی گری قدم در میدان رزم گذاشته بصدای رعدآسا تزلزل در ارکان خصم بی پروا افکنده دود دلی خالی کرد. شاه درانی محمدتقی خان شیرازی را با سه هزار سوار قزلباش [ یکه سوار ] ایرانی در مقابل میرمنو که عدت لشکرش به سی هزار میرسید واداشت و محاذی قول شاهزاده فوجی را مانند کوه آهنین مأمور بصف بندی و خود با دلاوران یکه تاز جرّار افغان با جمعیت سی هزار سوار روبروی ابوالمنصورخان آمده زنبورکچی باشی را امر نمود که شتران زنبورک که هفتصد نفر بودند پیش روی نواب صفدر جنگ زانوی آنها را بسته طرح جنگ اندازند. نواب قمرالدین خان وزیرالممالک که بجهت حفظ گلولهء توپ مستور [ ته ] خانهء خمول و مترصد گرفتاری شاه درّانی گاهی مشغول قیام و اکثر از راه سهو در سجود بود همانا صورت فنای خود را در آئینهء ضمیر مجسم دیده پیش از دخول وقت بتعمیر خوابگاه پرداخته منتظر امر قضا بود که گلوله ای از گلوله های توپ لشکر افغان خیره سر بامر فرمانفرمائی قدر برآمده مانند دود بر سپهر اخضر عروج و به بال امتیاز بپرواز آمد. [ چون ] حضرت وزارت پناه که بجهت ملاقات چشم بر راه بود بقوت کمند جاذبهء شوق مسارعت نموده [ او را ] بنزد خود طلبیده بطرف خود کشید از ملاحظهء این دلسوزی گلوله با سر پرشوق بملاقات وزیر عدیم النظیر [ که در پرواز بود ] بامر تقدیر بیک چشم برهم زدن آن راه دور را طی کرده مانند مصیبت زدگان سر برهنه و نالان و بزبان بی زبانی از پیر و جوان جویای مکان وزیرالممالک هندوستان و پرسان پرسان برق سان خود را نزدیک ته خانهء آن عالی مکان رسانیده ارادهء دخول داشت که دیوار مقابل ته خانه که بسرکوبی بلندپروازان قباحت انجام در آن ایام صورت اختتام یافته سد راه و مانع دخول [ او ] گشته سر پرشور او را ببغل گرفت، بسبب بلندپروازی بیجائی که کرده بود بر زمینش زد آن مرحله پیما از بدسلوکی حریف پا در هوا سرخورده از خجالت بر زمین فرورفت و بشوق قدم بوس حضرت آصف جاه جستن کرده در ته خانه ملاقات نموده بغل گیر و وزیر بی تدبیر را روانهء دیار نیستی و خود را بدست لشکریان اسیر گردانید لاحول و لاقوه الا باللّه. مصرع:
تا چرخ سفله بود خطائی چنین نکرد.
مثنوی:
قضا شخصی است پنج انگشت دارد
چو خواهد از کسی کامی برآرد
دو بر چشمش نهد آنگه دو بر گوش
یکی بر لب نهد گوید که خاموش.
و از ابیات مشهور است بیت:
چو تیره شود مرد را روزگار
همه آن کند کش نیاید بکار.
غرض در همین گیر ودار خبر قتل وزیرالممالک انتشار یافت. دلاوران محمدتقی خان شیرازی از طرف دست چپ بسمت میرمنو حمله ور گردیده بحملات نمایان آن گروه قوی بنیان را از جا کنده تا بنزدیکی سنگر جمعی کثیر را طعمهء شمشیر آبدار و رمح آتشبار نموده راجه ایسری سنکهه راجپوت را تاب نمانده خود باتمام فرقهء راجپوتیه که عدت آنها از سی هزار متجاوز بود که بعزم برنگشتن از میدان کین دامن جامه های خود را رنگین و بیکدیگر بسته بودند پای جلادت در کمال تمکین بمیدان رزم گذاشته دلیرانه با بهادران درآویختند. شاه درّانی فرقه ای از دلاوران افغانی را بکمک غضنفرنژادان ایرانی مأمور نمود تا رسیدن کمک به دلاوران محمدتقی خان هژبران معرکهء نبرد بتوفیق خالق فرد متهورانه آن گروه تبه روزگار را ببارقهء تیغ آبدار و صف آتش بار و نوک سنان افعی مدار از پیش برداشته بسیاری از آن کافران را روانهء دارالبوار [ نموده ] و یکه تازان افغان هم از یکطرف بقتل آن فرقهء مترش [ کذا ] بدکیش کوتاهی نکرده بضرب بلارک افغانی تشویش در وجود ارکان آن غداران عاقبت نااندیش انداخته دلهای آنها را ریش ساخته در اسفل السافلین با ی��ید لعین همدوش گردانیدند. بقیه السیف که بشرط برنگشتن از میدان رزم و بزم گفتگو کرده بودند پای ثبات و قرار ایشان از ضرب دلاوران از پیش بدررفته مانند ماده شغالان از حملات شیران گریزان شده جمعی خود را بسنگر میرمنو انداخته و فرقه ای [ داخل ] قول شاهزاده گردیدند. دلاوران نصرت نشان هم از تعاقب دست برنداشته داخل سنگر میرمنو شده [ بقتل و غارت پرداختند میرمنو ] بطمع خدمت وزرات پای جلادت افشرده کرّ و فری بعمل آورده دانست که بجز زیان و دادن نقد جان در آن میدان تصور سودی امکان ندارد پای تهور را بعقب گذاشته پس نشست. بهادران محمدتقی خانی و فرستادگان شاه درّانی که سنگر را از خصم خالی دیدند بنهب و غارت دست تعدی گشوده چهکره هائی که مملو از بان بود از رسیدن شرار اخگر بیکبار [ گی ] آتش گرفته چندین هزار بان در آن مکان بجولان درآمده از آتش او باروت توپخانه هم شعله ور گشته زیاده بر هزار نفر از غازیان ایرانی و افغان را سوخته دلاوران ایرانی بشهدای کربلا ملحق و شجاعت پناهان افغانی بخدمت خلیفهء اول و ثانی شتافته فیضیاب نهانی گشتند. شاهزادهء دارانشان از خونریزی بهادران مخوف و هراسان شده با جمعیت خود و سرکردگان دیگر که از غیوری هل من مبارزی را فراموش کرده چرت(5)زدگان معرکهء سیف و سنان بودند شتابان خود را به ابوالمنصورخان رسانیده زبان طعن بر گریختگان و مقتولان گشودند و جمعی کثیر از لشکر پادشاهی با سرکردگان خود از هندو و مسلمان تکاور گریز را مهمیز زده بجانب شاهجهان آباد بجست و خیز درآورده که تا دهلی جائی عنان توسن فرار را نکشیدند. شاه درانی با جمعیت خود که در مقابل ابوالمنصورخان [ صفدر جنگ ] بود زنبورکچیان را بشلیک امر و خود با جمعیت مهیا و مستعد حرب استاد. زنبورکچیان شتران زنبورک را پیش دوانیده و مکان بلندی را که [ در ] مد نظر کرده بودند شتران را خوابانیده و زانوهای آنها را بسته بشلیک زنبورک و صدای کرنا غلغله بساکنان غبرا افکندند. نواب شجاعت مآب بهادران و یلان ایرانی را تحریک حرب و جماعت هندوستانی را از این تصور محال منع و خود بر حوضهء [ کذا ] فیل سوار گردید. غضنفر نژادان ایرانی دست شجاعت از آستین جلادت برآورده قریب یکهزار و هفتصد سوار از خانهء زین خود را بر زمین افکنده دامن یلی بر کمر پردلی استوار و جزایرهای اژدردهان آتشبار را بر سر دست قرار داده بیک شلیک دود از نهاد زنبورکچیان برآورده اکثری را هدف گلولهء جزایر نموده و شلیک کنان داخل شتران زنبورک گشته مابقی زنبورکچیان از شر گلولهء جزایر تاب مقاومت نیاورده فرار نمودند. دلاوران هفتصد نفر شتر زنبورک را بتصرف آورده [ با زنبورک ] بلشکر خود فرستاده پای جلادت را پیشتر گذاشتند. شاه درّانی از وقوع این مقدمه لشکر افغان را بیورش امر نمود. مبارزان افغان با شمشیرهای آخته جلوریز حمله ور گردیدند ایرانیان بضرب گلولهء جزایر و توپچیان بخالی کردن توپهای پی در پی شکست در ارکان وجود آن لشکر انداخته بسیاری را از دلاوران افغان بیباک بخاک هلاک انداخته بسرای سهمناک آخرت فرستادند و بقیه السیف تاب مقاومت نیاورده بی نیل مقصود برگشتند. از طلوع صبح تا بوقت مغرب نیران قتال و جدال اشتعال داشت تا آنکه سپاه شام پردهء ظلام بر رخ چرخ نیلی فام کشید. ابوالمنصورخان از همانجا پیشتر نرفته دلاوران پیش جنگ را هم بماندن مکانی که بودند امر فرموده شاه درّانی [ خایب و خاسر ]شباشب بسهرند رفته [ و ] از آنجا بشالامار رفته و اسباب و بونه و آغرق را که در حصار شالامار گذاشته بود از خوف تعاقب بهادران لشکر ابوالمنصورخان حمل دواب نموده عطف عنان بجانب قندهار نموده در بین راه خبر سرکشی و طغیان لقمان خان برادرزاده اش که در قندهار بنیابت خود مقرر کرده بود سامعه افروز او گردید. تبیین این مقال اینکه: روزی که شاه درّانی بعزم تسخیر هندوستان علم استقلال برافراشته روانه میشد لقمان خان برادرزادهء خود را بنیابت سلطنت مقرر و در قندهار او را دخیل امورات نموده بر مسند فرمانفرمائی متمکن گردانیده خود رهگرای مقصد گردید. بعد چندی که داخل خاک هندوستان شده از محل اختیار خود دور افتاد متجنده و اوباش بعضی ایلات که در بیغولهای گمنامی خزیده و مترصد فرصت بودند در نزد لقمان خان مذکور جمع شده دخل کلی در مزاج او بهمرسانیده او را بخودسری اغوا نمودندخان موصوف هم که از مدتها در دل نرد این مدعا می باخت مکنون ضمیر خود را بروز داده باغوای عوام کلانعام لوای خودرائی را بعزل عمال و صاحب کاران شاه درّانی افراشته جمعی را بیابان گرد وادی حیرانی و متجنده را دخیل امور سلطانی کرده سرگرم ساغر بادهء نخوت و غرور و بخواهش خود منافی رای شاه درّانی برتق و فتق امور می پرداخت و از این مراتب بیخبر که:
نه هرکه چهره برافروخت دلبری داند
نه هرکه آینه سازد سکندری داند
نه هرکه طرف کله کج نهاد و تند نشست
کلاهداری و آئین سروری داند.
این خبر در دو منزلی سهرند که بجانب قندهار [ میرفت ] بشاه درّانی رسید باستعجال با لشکری متوجه قندهار گردید. مفسدان هنگامه طلب و اوباشان شرارت مشرب به مجرد استماع انصراف شاه درّانی در همان شب متفرق گردیده به اوطان خود رفتند. لقمان خان از فرار معاونان مأیوس گشته دست استیمان بدامن اعانت سرکردگانی که به او بظاهر دم از وفاق میزدند زده جواب بجز نفاق چیزی دستیاب نگردید. بالضروره از سرمستی غفلت هشیار گشته دانست که این کار از قلت اعوان بی نام و نشان بدون تقدیر و خواهش خالق انس و جان، بی بنیان و بجز دادن نقد جان، خلاصی امکان ندارد [ و ]مضطرب گردیده بذیل استشفاع اعتصام نموده شفیعان برای عفو جرایم بدرگاه شاه افغان فرستاده چون طایفهء سدوزه ای را ضابطه و قراردادی هست که از ذات خود صاحب تقصیر را خود بقتل نمیرسانند شاه درّانی خان سرمست بادهء غرور را طلبیده از نیابت خلع و بحبس نظر نگاهداشته در ظاهر ازو بازخواست نکرد بعد از دو سه روز در خفیه او را بیکی از دلاوران ایرانی داده در شب بقصاص رسانید...
قبل از این رقمزد بیان گردید که شاه درّانی بعد از شکست از دلاوران نوّاب صفدر جنگ که وارد قندهار گردید لقمان خان برادرزاده اش را بسبب بغی و سرکشی بقتل رسانیده بفکر تدارک و سرانجام لشکر افتاده مجدداً از فرقه قزلباشیهء ایرانی و تورانی و افغان و کابلی دوازده هزار سوار دیگر ملازم نموده اسب و آلات حرب همگی را بقدر ضرورت مهیا و لشکریان [ دیگر ] هم بهمین دستور بعد از دیدن سان هرکس را هرچه از آلات حرب از اسب و شمشیر و تفنگ و غیره در کار بود تدارک کرده روز و شب بهمین شغل میپرداخت. در این بین خبر فوت محمدشاه و استقلال احمدشاه بر سریر سلطنت رسید و بعد از چندی کیفیت برهم خوردگی احمدشاه با نوّاب صفدر جنگ باغوای غازی الدینخان مشهور بعمادالملک و حرب صفدر جنگ با احمدشاه در شاه جهان آباد و رفتن نوّاب صفدر جنگ بطرف صوبهء خود و آزار شقاقلوس بهمرسانیدن و بهمان آزار دنیای فانی را وداع نمودن و اختلال اوضاع هندوستان، سامعه افروزشاه درّانی گردید از شنیدن این اخبارات مسرور شده مصمم رفتن بهندوستان گردید. نواب عمادالملک بعد از فوت نواب صفدر جنگ بفکر خودسری افتاده احمد شاه و نواب قدسیه والدهء ماجدهء او را که مدخلیت تامی در امور سلطنت داشت هر دو را بقید آورده دیدهء جهان بین ایشان را از نور عاطل ساخت. یکنفر از شاهزادگان تیموریه را برای نام برآورده سریرآرای سلطنت و بخطاب عالم گیری مشهور آفاق گردانید و بجز نام سلطنت عالم گیر را در هیچ امر دخلی نبود. شاه درّانی با لشکر قیامت اثر کوچ بر کوچ از قندهار قطع منازل نموده بنزدیکی دهلی رسید عمادالملک عالمگیر را برداشته باستقبال شاه درّانی داخل شهر شاهجهان آباد گردید بعد از چند روز که شهر را غارت و نهب نموده پادشاه بیگم صبیهء محمدشاه مغفور را بجهت خود خواستگاری نموده و صبیهء عالم گیر را بازدواج تیمورشاه ولد خود درآورده عالم گیر را بدستور سابق دخیل امر سلطنت و عمادالملک را وزیرالممالک مقرر و خود با لشکر عطف عنان بجانب قندهار [ نمود ] در ورود بقندهار چون امر سلطنت ایران را برهم و نفاق دلاوران خراسان را با یکدیگر بمرتبهء اتم دانست و اینکه حضرت شاهرخی را با شاهزادگان بدون جمعیت که در مشهد مقدس متمکن بودند، وقت را فرصت دانسته مصمم رفتن خراسان گردید که خط عالمگیر رسیده متضمن برآنکه عمادالملک بفکر قتل ��ا افتاده اگر حضرت شاهی خود بدولت تشریف فرمای این صوب شوند یحتمل که از دست این ظالم مستخلص شویم و الا نجاتی برای ما و فرزندان ما نخواهد بود. از شنیدن این مضمون شاه درّانی فسخ ارادهء خراسان نموده علم استقلال بجانب هندوستان افراشت. از فرستادن این خط عمادالملک از حقیقت مطلع شده پیش از رسیدن شاه درّانی عالم گیر را با چند نفر از اعوان بقتل رسانیده جهنکورای مرهته را با هشتادهزار سوار مرهته طلبیده بارداهء حرب شاه درّانی با خود رفیق ساخته و شاهزادگان تیموریه را از ذکور و اناث از قلعهء شاهجهان آباد برآورده بنزد کامکارخان بلوچ فرستاد و خود با جهنکورای مرهته و جمعیت خود در پارجمنا قرار گرفت. شاه درّانی بعد از دریافت حقیقت از خط عالم گیر با لشکر جرّار خونخوار روانهء دهلی [ شد ] و در ورود بنزدیکی شاهجهان آباد عمادالملک از ورود لشکر افغان مطلع شده با جهنکورای [ مرهته ]مشورت آمدن بر حرب شاه درّانی نموده میخواستند که از دریا پار شوند یتیتهل روا که سردار کلان و سپهسالار لشکر جهنکورای بود و در پارجمنا دائره داشت بحسب اتفاق با فوج شاه درّانی که برای تعیین مکان و دیدن لشکر خصم آمده بودند حرب اتفاق افتاد گلوله به یتیتهل راو مذکور رسیده لشکر او متفرق [ شده ] و از این خبر جهنکورای مشوش شده صرفه در جنگ ندیده بسمت دکن با لشکر خود گریخت. عمادالملک هم تاب مقاومت نیاورده با لشکر خود داخل شهر شده منظورش اینکه شاهزاده را که بعد از کشتن عالمگیر برای تقلد امر سلطنت مقرر کرده بود همراه گرفته خود را بمأمنی رسانیده و لشکر دکن را که طلبیده بود بعد از رسیدن آنها بشاه درّانی مقابل شود. شاه درّانی بعد از داخل شدن عمادالملک بشهر از مکان خود حرکت کرده و نزدیکی شهر را مضرب خیام نصرت انجام نمود.
عمادالملک نیز [ بیشتر ] مشوش شده خود به تنهایی از شهر برآمده بسمت قلاع سورج مل جانه گریخت. شاه درّانی با لشکر داخل شهر شده بعد از چند روز خبر رسید که جهنکورای که بسمت دکن گریخته بود با بهاو و وسواس راو (خلف ارشد پندت پر دهان بالاجی راو که پیشوا و سراشیوا پندت عمه زاده بالاجی راو و مشهور به بهاجی) [ فرزند رعنا ] و ملهار راو واپاجی و [ سایر ] سرکردگان مرهته که زیاده بر سه لک سوار جرار [ اند ] با یکهزار و سیصد ضرب توپ و چهل هزار گاردی بسرکردگی ابراهیم خان گاردی می آیند و نجیب الدوله افغان یوسف زه ای با پانزده هزار سوار روهیله که باشندهء هندوستان بود از ورود شاه درّانی بنزدیکی دهلی بخدمت شاه درّانی آمده ملازم رکاب میبود از استماع لشکر مرهته، شاه درّانی [ از نجیب الدوله ] پرسید که بچه طریق با این جماعت حرب باید کرد؟ نجیب الدوله بعرض رسانید که: این جماعت با سرانجام بسیار و لشکر بیشمار می آیند. الحال مقابل شدن و حرب با این جماعت را چند وقت در عهدهء تعویق باید انداخت و مردمان معتمد را در قلعهء شاه جهان آباد برای محافظت شهر و قلعه گذاشته و خود بدولت پاردریا را مضرب خیام نصرت انجام مقرر فرموده و احکام بنام سرداران روهیله و افغان که در هندوستان سکنا دارند از حضور شرف صدور یابد که با جمعیت و لشکر خود برکاب ظفر انتساب حاضر گردند و مرا رخصت فرمایند که رفته نواب شجاع الدوله [ خلف الصدق نواب صفدر جنگ را هم ] بهر قسم باشد رضامند کرده بخدمت بیاورم بعد از رسیدن [ نوّاب ] معزی الیه و جمعیت روهیله هر قسم صلاح باشد در قلع و قمع این فرقهء کفره باید کوشید. شاه درّانی رای او را پسندیده یعقوب علیخان و بلندخان افغان را با دو هزار نفر در قلعه بمحافظت شهر مأمور و نجیب الدوله را برای آوردن نواب شجاع الدوله فرستاد [ و احکام بنام شجاع الدوله ] و سعداللهخان پسر علی محمدخان روهیله و [ جمیع ] سرداران روهیله و احمدخان بنگش شرف صدور یافت که با جمعیت و توپخانه برکاب حاضر شوند و خبر رفتن نجیب الدوله برای آوردن نواب شجاع الدوله در میان جماعت روهیله [ انتشار یافت. سرداران ] روهیله که دوندیخان و قطب شاه و حافظ رحمت خان و سعداللهخان باشند با سرکردگان دیگر همگی با جمعیت خود و توپخانه که عدت ایشان از یکصد و چهل و هزار سوار و پیاده زیاده بود بخدمت شاه درّانی حاضر شده ملازمت نمودند احمدخان بنگش هم با [ جمعیت ]بیست هزار سوار و [ پیاده ] و توپخانه سرانجام از مکان خود روانه و فیضیاب حضور شاهی گردید و نجیب الدوله بخدمت [ نوّاب ] شجاع الدوله رسیده از طرف شاه درّانی پیغام رسانید که چون مقدمهء کفر و اسلام درمیان است دراین وقت خودداری نمودن دور از رویهء دین داری و خلاف خوشنودی جناب اقدس باری است و بر جمیع اهل اسلام بموجب شریعت حضرت خیرالانام دفاع این کفرهء ظلام لازم بل واجب است و هرکه خود را از این حرب معاف نماید بی شبهه از دین اسلام خارج و در شریعت غرّای سیدالمرسلین شرمسار خواهد بود. نوّاب شجاع الدوله از این پیغام نصیحت انجام متقاعد شده پنجهزار سوار قزلباش ایرانی که ملازم رکاب او بودند با چهار هزار سوار هندوستانی و توپخانه همراه برداشته بخدمت شاه درانی شتافت. حضرت شاهی جمع سرکردگان افغان را باستقبال نواب معزی الیه فرستاده باعزاز تمام داخل لشکر افغان بخدمت شاه درّانی فیضیاب گردید شاه والاجاه کمال محبت و نهایت سلوک بعمل آورده بخطاب فرزند خانی او را نواخت.
قبل از ورود نوّاب موصوف و حافظ رحمت خان و سرکردگان روهیله و نجیب الدوله لشکر مرهته بشاهجهان آباد رسیده قلعه را محاصره نمودند تا یکماه مردمان شاهی و اهل شهر قلعه را محافظت نموده به زد و خورد مشغول بودند یعقوب علیخان و مردمان شاه درّانی که در قلعه بودند ب��بب بی آذوقگی و طغیان دریا که کشتیها هم در اختیار لشکر مرهته بود صرفه در ماندن [ در ] قلعه ندیدند پیغام بسردار مرهته دادند که ما دست از قلعه داری برمیداریم و قلعه را بشما وامیگذاریم بشرط آنکه قسم خورده [ ما را امان بدهید تا ما از قلعه برآمده بخدمت شاه خود برویم سردار مرهته قسم خورده ] قبول نمود که ایشان را صحیحاً سالماً به نزد شاه بفرستد. یعقوب علیخان خاطرجمع کرده با جمعیت خود بموجب گفتهء سردار مرهته بخانهء نواب علی مردان خان که در کنار دریا واقع است رفته سردار مذکور برای ملاقات او رفته و او را ضیافت نموده رخصت کرد. یعقوب علیخان در پارجمنا بخدمت شاه رسید حقیقت را بعرض رسانید شاه بر او اعتراض [ بسیار ]کرده میخواست او را بقتل برساند. چون مقدمهء جنگ در پیش بود بقتل او نپرداخته او را معاف نموده و بهاو سورس راو [ و ] سردار مرهته ناره شنکر که معتمد او بود با جمعیت بسیار در قلعهء دهلی گذاشته و او را قلعه دار مقرر و خود روانهء سمت لاهور گردیدند در نزدیک سهرند چاهی بود که معبد کلان فرقهء هنود و عالمگیر ماضی آن چاه را مسدود نموده بود. در ورود بآن مکان چاه مذکور را پیدا نموده و خار و خاشاک او را دور نموده بضابطهء خود غسل نموده و این را بفال میمون دانسته و از آنجا باز بسمت شاهجهان آباد بارادهء حرب شاه درّانی معاودت نمودند و بسبب طغیان آب که عبور از آن بدون کشتی متعذر بود و جمیع کشتیها در اختیار مرهته بود شاه درّانی برای گذشتن از دریا راهی نمی یافت. سرداران افغان و نواب شجاع الدوله همگی در این فکر بودند که بدون کشتی از دریا به چه نوع عبور نمایند که شاه درّانی را تدبیری بخاطر رسیده بجمیع سرداران حکم فرمود که هرقدر فیل در لشکر باشد همگی را حاضر سازند حسب الحکم یکهزار و پانصد فیل از جمیع لشکر فراهم آمده بعرض رسانیدند. شاه والاجاه بیست هزار سوار ایرانی و افغان را حکم فرمود که همگی سلاح و آلات حرب را بار فیلان نموده و خود هم بسواری فیلان از دریا عبور نمایند و کشتیها که در اختیار سرداران مرهته است از آنها گرفته به این طرف دریا بیاورند که لشکریان بسهولت از دریا عبور نمایند بموجب فرموده سواران سلاح جنگ را بار کرده خود هم به معاونت افیال از دریا عبور نموده بر مستحفظان کشتیها تاخته پاره ای را علوفهء شمشیر آبدار نموده و بقیه السیف فرار نموده بلشکر مرهته ملحق گردیدند. دلاوران ایرانی جمیع کشتیها را بحیطهء ضبط درآورده بخدمت حضرت شاهی فرستادند شاه و لشکریان همگی عبور نموده چهار گروهی لشکر مرهته را مضرب خیام نصرت انجام نموده محسود چشم خصم بداختر گردیدند. سرداران مرهته از عبور لشکر شاه درّانی مطلع شده جمع کثیر برای ممانعت مقرر نموده در مقابلهء فریقین دلاوران طرفین با یکدیگر بخص�� افکنی داد مردی داده و از هیچ طرف کاری نساخته بمقر خود بازگشتند و از چهار طرف دلاوران ایرانی و افغان حسب الحکم شاه درّانی راهها را مسدود نموده که از هیچ طرف آذوقه بجماعت مرهته که در دور خود سنگری عظیم ساخته و توپهای کلان را چیده بودند نمیرسید و فرقهء مذکور بخاطر جمع در سنگر خود بودند و مطلقاً شاه درّانی را با این جمعیت به خاطر نمی آوردند و می گفتند: هر وقت خواسته باشیم از سنگر برآمده شاه درّانی را با همه جمعیت او علوفهء شمشیر آبدار نموده یکی از ایشان را زنده نخواهیم گذاشت که بملک خود بروند و چون شاه درّانی از همه طرف سد آمدن آذوقه نموده بود چندین ماه بهمین دستور گذشت که آذوقه بآن جماعت نرسید و آدم و اسب بسیاری بسبب بی آذوقگی بمعرض تلف درآمدند و کار جماعت مرهته بسیار تنگ شد آنوقت همگی کمر بعزم حرب شاه درّانی بسته توپخانه را پیش انداخته مجموع لشکر سوار شده از سنگر برآمدند و از اینطرف هم شاه والاجاه و نواب شجاع الدوله بهادر و نجیب الدوله و سرداران روهیله و افغان مستعد حرب شده هرکس با جمعیت و توپخانهء خود در مکانی معین بامر شاه درّانی قرار گرفتند لشکر هنود مانند سیلاب گل آلود با تیغهای آخته در و دشت را فراگرفته زیاده بر دوهزار و چهارصد فیل سوار که همه سردار و هریک خود را در روز جنگ بصد سوار برابر میگرفتند در عماریهای زردوزی در کمال وقار قرار گرفته و لشکر خود را تحریک بحرب مینمودند. شاه درّانی افواج هندوستانی را بمقابل آنها فرستاده و لشکر خود را در عقب مقرر فرمود که هرگاه احدی از لشکر هندوستانی از حرب روی گرداند او را طعمهء شمشیر آبدار نمایند و خود با فرقهء قزلباشیه و دستهء غلامان در یک سمت قرار گرفت. لشکر مرهته بهمان دستور که مذکور شد من حیث المجموع رو بلشکر روهیله آورده آنها را از جا کندند. نواب شجاع الدوله بهادر را تاب نمانده مانند اجل معلق از یک سمت با جمعیت خود یورش بر سر ابراهیم خان [ گاردی ] و فرقهء گاردیان آورده از گلولهء توپ و تفنگ پروا نکرده بضرب گلولهء جزایر دمار از نهاد آن جماعت کفار برآورده داخل توپخانهء آنها گردید و از اینطرف شاه درانی توپچیان قدرانداز را بخالی کردن توپهای پی در پی بر عماریهای فیلان کوه توان و لشکر کفار ضلالت پیشگان امر فرمود. قریب بسه هزار توپ که از سپاه درانی و سرداران روهیله و احمدخان بنگش و نواب شجاع الدوله و سایر سرداران بود بیکبار آتش افشانی آغاز نموده از غریدن صدای رعدآسای توپهای اژدردم تزلزل در ارکان وجود [ هنود ] تبه روزان روسیاهان خذلان شیم راه یافته هر گلولهء سربسته که از دهن توپ جدا میشد پیک اجلی بود که ندای ارجعی بگوش جان سرداران شقاوت بنیان مرهته رسانیده هریک را فرداً فرد بدخول سقر رهنمون و سریرآرای اورنگ فرقهء اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون می گردانید چنانکه بحسب تقدیر جمیع سرداران مرهته کفره از تدبیر شاه صافی ضمیر هدف گلولهء توپ رعد صریر و لشکریان طعمهء شمشیر آبدار غازیان دلیر گردیده ابراهیم خان گاردی خود دستگیر و باقی گاردیان قتیل تیغ بیدریغ شجاع الدوله و از یورش فرقهء قزلباش و دستهء غلامان که از سمت دیگر تاخت بر آن لشکر آوردند پای ثبات و قرار آنها از پیش بدر رفته شکست خورده رو بفرار نهادند. دلاوران ایرانی و افغان و روهیله حسب الحکم شاه درانی تا بیست فرسخ آنها را تعاقب نموده سرو اختر مه بیشمار از آنها گرفته قریب بصد هزار نفر از آن جماعت مقتول سیف غازیان نصرت نشان و هیجده هزار نفر زنده دستگیر سرپنجهء تقدیر گردیدند [ و من جملهء مقتولین چهارصد فیل سوار که باصطلاح مرهته آنها را راوت میگویند که یکه بهادر است بودند ] و تمام اسباب توپخانه و افیال و خزانه و دواب و مایحتاج آنها نصیب غازیان و بحیطهء ضبط شاه فیروزی نشان درآمد معدودی از بقیه السیف زخمی و نالان خود را بدکن رسانیده شاه درانی از این فتح نمایان که ابتدا شجاع الدوله مصدر و منشأ بود بسیار از شجاع الدوله ممنون و مسرور شده او را به [ خطاب ] رستم هند [ وستان ] ملقب نمود [ و ] ابراهیم خان گاردی را که در قید دلاوران شجاع الدوله بود او را طلبیده بمعرض بازخواست درآورده فرمود که: تو خود را مسلمان دانسته تقویت کفر چرا کردی و بحرب اسلام آمدی؟ او در جواب بمعاذیر لاطائل جواب میگفت. شاه درانی را غضب مستولی شده آتشی عظیم افروخته او را سوخت و بقدر ده هزار نفر اسرای مرهته را شجاع الدوله شفاعت نموده حضرت شاهی بخاطر داشت نواب معزی الیه جان بخشی آنها نموده مرخص فرمود و باستقلال بعد از این مقدمات داخل شاه جهان آباد شده و بعد از یک ماه عطف عنان بجانب قندهار رهگرای آن صوب گردید.
بعد از فتح جماعت مرهته کفره که احمدشاه درانی بفر فرعونی و دبدبهء کیکاوسی از شاهجهان آباد عطف عنان بسمت قندهار نموده بعد از طی مراحل که وارد محل مقصود گردید لشکریان ایلات و اویماقات را به اوطان خود مرخص نمود که بخانه های خود رفته از رنج سفر و مشقت راه آسایش یافته و بعد از نوروز فیروز سلطانی رهگرای حضور و برکاب حاضر شوند. لشکریان حسب الحکم هر فرقه ای بمحل سکنای خود روانه گردیدند و شاه ذیجاه که همیشه طایر خیالش در فضای تسخیر ممالک ایران ابدبنیان که سجده گاه خواقین ذوی الاقتدار و نمونه ای از ریاض «جنات تجری من تحتها الانهار» و مکان قیام رستم نژادان غیور [ و ] نامدار است در پرواز و پیک اندیشه اش بفرمانفرمائی و تسلط هریک از بلاد آن مملکت فردوس بنیاد با قایل تقدیر در راز و نیاز از عدم وقوع این امر محال بی استقلال و دائماً در سوز و گداز میبود. در این اوقات که با نیل مقصود از هندوستان معاودت و مالک خزانهء قارونی و جنود فرعونی خود را دیده نظر بخالی بودن اورنگ سلطنت از وجود پادشاه جمجاه ظل الله و بی اتفاقی دلاوران خراسان و عراق و فارس و آذربایجان که هریک در مکان و سکنا [ وسقناق ] خود با یکدیگر در مقام نفاق و این مراتب بین الامم مشهور آفاق بود بتصور شوکت و اقتدار افغانی و سایر فرق مستظهر گشته مصمم تسخیر بلاد ایران و علم استقلال بسمت خراسان افراشت و با صدهزار لشکر جرار از دارالقرار قندهار کوچیده در شش فرسخی نزول اجلال و آن مکان را مخیم سرادق جاه و جلال نمود لیکن این مراتب را درنیافته که هرگاه صعوهء ضعیف گم نام بتصور خیالات خام صید کردن شهباز بلند پرواز را بخاطر گذراند هرآئینه از زبانهء شعلهء غضب شهبازی پر و بالش سوخته به اندک [ حرکت ]چنگلی در بین القدمین جمیع اعضایش درهم شکند و اگر روباه مکار فریب بنیان بمعاونت شغالان دشت خذلان بارادهء حرب شیر ژیان رطب اللسان گردد در زمان بیک سیلی غضنفری از پای درآمده بسرای عدم شتابد آری هرچند که تخت سلطنت از وجود حضرت قدرقدرت شاهی خالی و بی نام و نشان و اتفاق همگی در یکجا و در یک مکان نباشد هر بیابان گرد برهنه پای [ را ] نسزد که بکثرت و جمعیت خود فریفته و مغرور گشته دم از گردن فرازی و سروری زند. فرد:
هر بیشه گمان مبر که خالی است
شاید که پلنگ خفته باشد.
و هر کم حسب خفیف النسب را کجا رسد که بخیال تمکن اورنگ سلطنت و سریر آرائی تخت معدلت فرق خود را بدیهیم و افسر صاحب قرانی زینت داده مانند اراجیف [ کذا ]بطلب این مطلب بهرسو دود و چنانچه میرزا علی اکبر بمرودی در ابیات [ خود ] اشعاری چند بنظم آورده و ملحق به بیت فردوسی نموده این دوبیت از آن اشعار است که مرقوم میگردد خطاب بچرخ کرده می گوید: مثنوی:
بابن زمانی جهانی دهی
بهفت آسمان قرص نانی دهی
تو از بطن زرقانه ای نابکار
چو احمد(6) خری را کنی شهریار
که تخت کیان را کند آرزو
تفو بر تو ای چرخ گردون تفو.
بهر تقدیر مضمون ضمیرش اینکه چون دو دفعهء دیگر بخراسان رفته و قلیلی از مردمان گم نام که سرداران صاحب [ عزم ] والاحترام بسبب بی رتبگی آنها را از جا و مقام خارج نموده به او پیوسته بودند این دفعه هم جمعی از مردمان خراسان را از راه سلوک با خود متفق کرده بمرافقت حضرت شاهرخی بتسخیر عراق و آذربایجان و فارس بپردازد چون صدور این امور وقوع این مراتب پرفتور که از ضابطهء عقل دور و از قوه بفعل آمدن را شاه مذکور و سرداران افغان پرشور غرور محض و محض غرور میدانستند پیش آمدن احوال را در همان منزل از دیوان لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی تفأل نموده غزلی که بملاحظهء شاه افغان درآمد این یک بیت از آن غزل است که نوشته میشود. بیت:
ز بنفشه تاب دارم که ز زلف او زند دم
تو سیاه کم بها بین که چه در دماغ دارد.
شاه موصوف بعد از مطالعه، خواندن این غزل را موقوف نمود غزلی دیگر برای سرور سرداران افغانی خواند که این بیت از آن غزل است. مقطع:
عراق و فارس گرفتی بشعر خوش حافظ
بیا که نوبت بغداد و وقت تبریز است.
از شنیدن این غزل سرداران افغانی مبارکباد فتح ایران و بغداد را بشاه مزوّرپناه داده از آن منزل کوچیده بعد از طی مراحل وارد هرات گردیدند.
چون خبر ورود شاه درّانی بمقام جام و لنگر رسید شاهزاده عالی مقام عطف عنان از آن مکان بسمت چناران نموده که از آنجا روانهء ارض فیض بنیان گردد در ورود بچناران سرکردگان اکراد هریک با جمعیت خود معاودت بمکان و سکنای خود نموده شاهزاده با فرقه ای غلامان وارد مشهد مقدس و حقیقت حال اکراد را بعرض حضرت شاهی رسانید. شاهرخ شاه با نصرالله میرزا مصلحت نموده که نادر میرزا را باید بسمت عراق بنزد کریمخان زند فرستاد که رفته او را ملاقات کرده و لشکری جرار با سرداری ذوی الاقتدار ازو گرفته با خود بیاورد که رفع شرّ [ لشکر ]افغان نابکار بغیر از استمداد و معاونت حضرت کریمخانی که تهمتن روزگار و سرکوب و گردن شکن سرکشان گردن فراز است صورت دیگر بنظر نمی آید. چنانچه همان وقت نادر میرزا [ را برفتن عراق مامور و نادر میرزا ] حسب الحکم از مشهد مقدس آمده بعزم رفتن عراق روانه و در ورود بطبس که سرحد خراسان و عراق است علی مردان خان زنکوئی او را ملازمت نموده از اراده و مکنون ضمیر نادرمیرزا مطلع شده مانع رفتن او بعراق گردید و عرض نمود که نهضت حضرت میرزا بعراق برای امداد محض بدنامی و سرشکستگی سرداران و نامداران این بلاد است. همان وقت بجمیع اطراف و جوانب خطوط نوشته خوانین ذی شوکت با جمعیت [ را ] بحرب افغان تحریک نموده بجمع آوری لشکر مشغول گردید از آنجانب احمدشاه از مقام جم و لنگر کوچیده و طی مراحل نموده بمحل موسوم بحلوائی که نزدیک مشهد است مضرب خیام نموده حکم بساختن سنگر نمود و حضرت شاهرخی از فساد ضمیر شاه درّانی مطلع شده که مصمم گرفتن شهر است و تا شهر مفتوح نشود از همانجا حرکت نخواهد کرد. بنصرالله میرزا حکم فرمود که دروازه ها را خاکریز کرده یک دروازه را برای آمد و رفت بگذارند و مردمان و غلامان را برای حفاظت بروج و خبرداری تقید نمود. حسب الامر نصرالله میرزا بعمل آورده و هر روز با قلیل سوار و پیادهء تفنگچی از قلعه برآمده از یکطرف خود را بسنگر احمدشاه زده جمعی را مقتول و زخمی و قبل از آنکه لشکر افاغنه بجهت دفع شر او سلک جمعیت خود را یکجا منعقد سازند باستعجال خود را بدورازه میرسانید بهمین نوع مدتی با لشکر شاه درّانی که یکصد و بیست هزار سوار بودند با هزار نفر پیاده و پانصد سوار زد و خورد کرده جمع کثیری از آن لشکر را ز��می و بقتل رسانید. یک روز قریب دو هزار [ کس ] از لشکر افغان بباغی که نزدیک شهر بود رفته و بخرابی باغ مذکور دست انداز گردیدند نصرالله میرزا اطلاع یافته پانصد نفر پیاده را برداشته و خود هم پیاده از شهر بیرون رفته و سیصد سوار را در نزدیکی خندق در بسقو گذاشته که بوقت ضرورت حاضر باشند و خود را با پیاده ها باطراف باغ رسانیده [ پیادگان را ] بشلیک تفنگ امر نمود. تفنگچیان زحل نشان بیکبار شلیک نموده جماعت افغان متوحش بطرف سنگر متوجه گردیدند که تفنگچیان آنها را از هر طرف هدف گلوله نموده جمعی را مانند برگ درختان بر زمین ریختند تتمه رو بفرار نهاده سواران بسقو بر ایشان تاخته اکثری را بنوک سنان جان ستان از پای درآورده و برخی را طعمهء شمشیر آبدار نموده بقیه السیف خود را بسنگر رسانیده از تهور و جلادت نصرالله میرزا با قلیل سوار و پیاده لشکر افغان مخوف شده دیگر از سنگر بیرون نیامدند. آن روز هشتصد نفر از آن جماعت بقتل رسید و در این وقت خبر جمعیت نادر میرزا و علی مردان خان زنکوئی و سایر سرکردگان و حرکت ایشان از طبس بسمع شاه درانی رسید. شاه مذکور چهارده هزار نفر بسرکردگی رسولخان قوللرآقاسی بمقابل نادر میرزا فرستاد در نزدیکی محولات گوناباد تلاقی فریقین شده نسیم فتح و ظفر بر پرچم علم دلاوران نادرمیرزا وزیده لشکر افغان را از پیش برداشته نهصد و پنجاه و پنج نفر با رسول خان سردار طعمهء شمشیر غازیان شیر شکار گردیده رایت افغانی نگونسار و مابقی راه فرار اختیار نمودند و محمدرضاخان ولد عبدالعلیخان عرب میش مست که در آن لشکر شرارت آثار برای اصلاح امور آن دیار آمده استقرار داشت مقتول و [ بقیه السیف ]خود را باحمد شاه رسانیده حقیقت را بعرض رسانیدند. احمدشاه متوجه شده جهان خان را هشت هزار سوار و نصیر خان بلوچ را با شش هزار پیاده بحرب نادرمیرزا و علی مردان خان فرستاد علی مردان خان بعد از فتح وارد ترشیز و بتدارک سفر مشهد بحرب شاه درانی مشغول جمع آوری سپاه گردید. درین بین خبر رسیدن جهان خان و نصیرخان و هشت هزار سوار افغان بشش فرسخی سلطان آباد که محل سکنای عبدالعلی خان است [ رسید ]علی مردان خان فرصت استمداد از سرکردگان اکراد و سایر بلاد نیافته با جمعیت خود از سلطان آباد حرکت و بقلعهء بالامکان که چهار فرسخی لشکر افغان بود وارد گردید. افاغنه مطلع شده مخوف و بسبب کم آبی همان شب از آن مکان کوچیده دو فرسنگ بعقب رفته از خوف علی مردان خان در اطراف خود سنگری ساخته جهازات اشتران را بجهت محافظت بر بالای آن گذاشته در پناه او خزیدند. علی مردان خان همان شب جمعی را بقلعه موسوم به کردو فرستاده و علی الصباح با نادرمیرزا کوچیده بقلعهء مذکور وارد و طرح جنگ انداخته لشکر افاغنه صرفه در جنگ میدان ندیده از ترس ��رب دست دلاوران سنگر را مأمن خود مقرر و همگی مستعد حرب نشسته بمیدان جنگ برنیامدند علی مردان خان از توهم جماعت افغان مطلع گشته رویه حزم و احتیاط را از دست داده دلیرانه با جمعیت خود [ پیاده ] یورش بر سنگر آورده خود را بنزدیک سنگر رسانید که بیکبار لشکر بلوچ و افغان بشلیک زنبورک و تفنگ دست گشاده مانند تگرگ گلوله بر دلاوران باریدن گرفت. علی مردان خان با ششصد نفر از غازیان بضرب گلوله مقتول و لشکریان که خود را بی سردار دیده با نادر میرزا فرار نموده معاودت بقلعهء کردوی نمودند و لشکر افاغنه از سنگر برآمده قلعهء مذکور را محصور و در شب دوم نادرمیرزا با غلامان خود از قلعه برآمده عازم سلطان آباد گردید. افاغنه مطلع شده سدّ راه [ را ] و برای گرفتن میرزا جد و جهد نمودند. حضرت میرزا که از چهار جانب راه را بر خود مسدود دید متهورانه خود را بسپاه افغان زده دو نفر را بضرب تیغ آبدار از اسب غلطانیده با چند نفر از غلامان از میان سپاه افغان بیرون آمده خود را بسلطان آباد رسانید. دو روز قبل از جنگ و شکست و قتل علی مردان خان نوشتهء شاه قلیخان وزیر شاه درانی به علی مردان خان رسیده بود. مضمون اینکه دو روز حرب را موقوف دارید که آنچه خواهش شماست شاه درانی بعمل آورده حکومت تون و طبس و قاین و گوناباد و سایر بلاد متعلقه بشما تفویض گشته نزاع از جانبین برخواهد خاست و در این باب به جهان خان و نصیرخان هم نوشته شد که حرب را موقوف داشته بموج فرمان شاهی مترصد مراجعت باشند. بعد از نوشتن این خطوط وزیر با تدبیر بعرض احمدشاه رسانید که تمام مملکت خراسا