آل نوبخت

«لغت نامه دهخدا»

[لِ نَ بَ] (اِخ) خانواده ای ایرانی از اولاد نوبخت زردشتی ستاره شناس معروف که در زمان منصور خلیفهء دوم عباسی (136-158 ه .ق .) میزیسته و افراد این خاندان بزرگ بدو منسوب اند و از این رو ایشان را آل نوبخت یا بنی نوبخت یا نوبختیون نامند. این خاندان نسبت خود را به گیو پسر گودرز پهلوان معروف ایرانی میرسانند. منصور عباسی چون بستاره شناسی و احکام نجوم رغبت داشت منجمین و ستاره شناسان را از هر سو جمع میکرد، از آنجمله نوبخت جد آل نوبخت و پسرش ابوسهل را نزد خود خواند و بقبول دین اسلام داشت و هنگام بنای دارالخلافهء بغداد (144) اساس آن شهر را در ساعتی ریخت که نوبخت از روی احکام نجومی اختیار کرده بود. چون نوبخت در زمان منصور پیر و ناتوان شد و نمیتوانست چنانکه باید از عهدهء وظائف محوله برآید بأمر خلیفه پسر خود ابوسهل را بجای خویش گماشت و ظاهراً نوبخت جز این یک پسر فرزند دیگری نداشته است چه نسبت عموم نوبختیها به همین ابوسهل منتهی میشود. ابوسهل از همان تاریخ بنای بغداد (144) تا سال فوت منصور (158) در خدمت خلیفه و از ندمای او بود. ابوسهل بعد از فوت منصور نیز حیات داشت و زمان هارون الرشید (170-193) را درک کرده است. ابوسهل از منجمین ایرانی و از مترجمین کتب فارسی پهلوی به عربی است، و در نجوم مستند او اطلاعات و کتب منجمین ایرانی عهد ساسانی بود. و ابن الندیم هفت کتاب ذیل را از او نام می برد: 1 - کتاب النهمطان 2 - کتاب الفال 3 - کتاب الموالید 4 - کتاب تحویل 5 - کتاب المدخل 6 - کتاب التشبیه 7 - کتاب المنتحل. از ابوسهل ده پسر باقی ماند که نام آنها در کتب و اخبار و اشعار مذکور است. از این خانواده تا اوایل قرن پنجم هجری عده ای علما و محدثین و ادبا و نویسندگان نامی برخاسته اند از قبیل: ابوسهل اسماعیل بن علی اسحاق بن ابی سهل نوبختی که هم در دربار خلیفه منصب داشته و هم در زمان خود رئیس امامیه بوده و با حسین بن منصور حلاج صوفی معروف معارضه داشته و او را مُجاب کرده و در سنهء 311 ه .ق . در سن هفتادوچهارسالگی درگذشته است. و ابوجعفر محمد برادر ابوسهل مذکور متصدی کارهای دولتی و ادیب و شاعر بوده است. ابومحمد حسن بن موسی نوبختی از علمای کلام است و بین سال 300 و 310 درگذشته است، وی خواهرزادهء ابوسهل ثانی است. ابواسحاق ابراهیم نوبختی که سلسلهء نسبش معلوم نیست در اوائل قرن چهارم میزیسته و از متکلمین است و کتابی در علم کلام موسوم بیاقوت از او معروف است. ابوالقاسم حسین بن روح که بعقیدهء شیعه نائب سوم امام غائب بوده در سال 326 وفات کرده و پنج سال (312-317) بتهمت این که با قرامطه رابطه دارد در حبس بسر برده است. ابوالحسن موسی بن کبریاء از این خاندان در نیمهء اول قرن چهارم از منجمین بشمار آمده است. و ابوالحسن علی بن احمد معروف بابن نوبخت متوفّی به 416 شاعری صاحب دیوان است.