یاس

«لغت نامه دهخدا»

"(اِ)(1) مخفف یاسمن است و آن گلی باشد معروف. (برهان قاطع). مخفف یاسمن که یاسمون و یاسمین(2) نیز گویند و آن گلی است خوشبو و سفید و زرد و کبود. (فرهنگ رشیدی) (فرهنگ سروری). او را یاسم با میم در آخر نیز گویند. (آنندراج). درختچه ای است زینتی از تیرهء زیتونیان(3). نوعی از یاس (یاس گلدانی) (دکتر معین). و در کتاب های گیاه شناسی نیز یاس که در باغها کاشته می شود و ارتفاعش بین 2 تا 3 متر است. برگهایش متقابل و قلبی شکل و گلهایش دارای یک جام چهار قسمتی به شکل صلیب است که به یک لولهء نسبتاً طویل منتهی می شود. اصل این گیاه را از ایران می دانند و از اینجا به سایر نقاط دنیا برده شده است. گلهای یاس بسیار معطر و برنگ قرمز و سفید یا زرد با بنفش می باشد شاخه های جوان یاس دارای مغز چوبی نرمی است و ممکن است آنها را توخالی کرد و از آنها فلوت ساخت ولی شاخه های مسن آن دارای مغز سختی است و در منبت کاری مورد استعمال دارد. گل یاس. درخت یاس. گل لیلی. (از فرهنگ فارسی معین). یاسمی (یادداشت مرحوم دهخدا) :
چهار افروخته شمعند لیکن شان لگن بر سر
کزایشان است روشن چشم یاس و نرگس و ریحان
یکی خندان گل سوری دوم خیره گل خیری
سیم خرم گل نسرین چهارم لالهء نعمان.
فریدالدین احول (از فرهنگ جهانگیری).
- مثل یاس؛ کنایه از چیز سخت سپید :
گردن و بناگوشی سخت سپید وطری.
(امثال و حکم دهخدا ج3 ص1499).
- یاس آفریقائی؛ درختچه ای است(4) از تیرهء روناسیان(5) که خاص نواحی حارهء کرهء زمین است. این درختچه شاخ برگ فراوان دارد و خاردار است. برگهایش متقابل و گلهایش منفردند و در پناه برگها قرار می گیرند. میوه اش سته(6) است و از آن رنگ آبی خوشرنگی به دست می آورند. جوز کوثل. (فرهنگ فارسی معین).
- || یاسمن آفریقائی. (فرهنگ فارسی معین). و رجوع به یاسمن آفریقائی شود.
- یاس بنفش؛(7) یکی از گونه های یاس که دارای گلهای بنفش و برگهای پهن است. (فرهنگ فارسی معین).
- یاس پُر پَر؛ یاسمن مضاعف. فل.
(یادداشت مرحوم دهخدا).
- یاس چمپا؛ یاس چنپا. نوعی از یاس سفید که بسیار معطر است. (یاد داشت به خط مرحوم دهخدا).
- یاس چنبیلی؛ یاسمن. رجوع به یاسمن شود.
- یاس زرد؛ گونه ای یاس که دارای گلهای زرد است.
- یاس سفید؛ گونه ای یاس که دارای گلهای سفید است. (فرهنگ فارسی معین). یاس سفید بر دو قسم است یکی یاس چمپا و دیگری یاس باغی که عطر کمی دارد. (یادداشت مرحوم دهخدا).
- یاس شیروانی؛ یاس بنفش. (یادداشت مرحوم دهخدا).
- یاس کبود؛ نوعی یاس آبی رنگ. رجوع به اقطی شود.
- یاس گلدانی؛ یاسمن. (فرهنگ فارسی معین). رجوع به یاسمن شود.
(1) - لغت نویسان فرانسه Lilas را مأخوذ از Lilacاسپانیایی و اصل کلمه را فارسی می دانند، شاید یاس فارسی با الف و لام عربی بدین صورت درآمده است! و برخی گویند این گیاه را در سال 1560 از ایران به وینه برده اند. (یادداشت مرحوم دهخدا).
.
(فرانسوی) , Lilas(لاتینی)
(2) - Syringa .
(فرانسوی)
(3) - Oleacees , Randie, Randia(لاتینی)
(4) - Randia .
(فرانسوی)
.
(فرانسوی)
(5) - Rubiacees .
(فرانسوی)
(6) - Baie , Lilas(لاتینی)
(7) - Syringa vulgaris .
(فرانسوی)"