ابن قتیبه

«لغت نامه دهخدا»

[اِ نُ قُ تَ بَ] (اِخ) ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه الکوفی المروزی الدینوری. پدر او از مردم مروالروذ و مولد او در مستهلّ رجب 213 ه .ق . بکوفه بوده. ابومحمد ادیبی عالم بلغت و نحو و غریب القرآن و معانی قرآن و شعر و فقه بوده است و با اینکه در مذهب بصریین غلو داشت خلط هر دو مذهب می کرد چنانکه در کتب او از کوفیین نقل بسیار هست. او در روایات خویش صادق و کثیرالتصنیف است و کتب او در جبل مرغوب و مقبول نزد ادباست. وی مدتی منصب قضاء دینور داشت و از این رو به دینوری مشهور گشت و پس از آن در بغداد تدریس میکرد. وفات او به سال 276 بوده است. او راست: کتاب معانی الشعر الکبیر(1) و آن دوازده باب است. کتاب عیون الشعر و آن ده کتاب است. کتاب عیون الاخبار و آن محتوی ده کتاب است و بسیار معروف و به طبع رسیده است(2). کتاب التفقیهْ ابن الندیم گوید سه جزء این کتاب را در ششصد ورقه بخط برک دیدم و ظاهراً دو جزء نقص داشت و از جماعتی از اهل خط جویا شدم و آنها معتقد بودند که آن دو جزء نیز موجود است و این کتاب بزرگتر از کتب بندنیجی است. کتاب الحکایه و المحکی. کتاب ادب الکاتب(3). کتاب الشعر و الشعرا. کتاب الخیل. کتاب جامع النحو. کتاب مختلف الحدیث. کتاب اعراب القرآن. کتاب دیوان الکتاب. کتاب فرائدالدر. کتاب خلق الانسان. کتاب القراآت. کتاب المراتب و المناقب من عیون الشعر. کتاب التسویه بین العرب والعجم. کتاب الانواء. کتاب المشکل. کتاب دلائل النبوه. کتاب اختلاف تأویل الحدیث. کتاب المعارف(4). کتاب جامع الفقه. کتاب اصلاح غلط ابی عبید فی غریب الحدیث(5). کتاب المسائل والجوابات. کتاب العلم تقریباً در پنجاه ورقه. کتاب المسیر والقداح. کتاب حکم الامثال. کتاب الاشربه. کتاب جامع النحو الصغیر. کتاب الرد علی المشبهه. کتاب آداب العشره. کتاب غریب الحدیث. ابن الندیم در موضع دیگر از او دو کتاب ذیل را نام میبرد: کتاب تعبیرالرؤیا. کتاب غریب القرآن. و نیز کتاب الرحل و المنزل(6). و کتاب الامامه و السیاسه(7) را به او نسبت کرده اند و بعضی از غیر او دانسته اند.
(1) - کتابخانهء ایاصوفیا.
(2) - در قاهره.
(3) - در لندن و قاهره به طبع رسیده است.
(4) - در دمشق نسخهء آن موجود است.
(5) - چ قاهره.
(6) - چ بیروت.
(7) - چ قاهره.