«لغت نامه دهخدا»
[اِ نُ کَمْ مو نَ] (اِخ) عزالدوله سعدبن منصور اسرائیلی، صاحب شبههء مشهوره(1). او راست: شرح تلویحات سهروردی شیخ اشراق. تنقیح الابحاث فی البحث عن الملل الثلاث. شرح اشارات شیخ الرئیس ابوعلی و آنرا به نام فرزند خود شمس الدین صاحب دیوان الممالک کرده است، و در این شرح آنچه از کلمات حکما و شرح خواجهء طوسی پسند کرده گنجانیده، به نام شرح الاصول و الجمل من مهمات العلم و العمل. و کتاب تنقیح الابحاث او در ابطال دین مسیح و مسلمانی و اثبات دین یهود است و زین الدین بن محمد ملطی متوفی به سال 788 ه .ق . را بر آن ردّی است موسوم به نهوض حثیث النهود الی خوض خبیث الیهود. و نیز ابن ساعاتی متوفی به سال 694 ه .ق . را بر آن رد دیگر است به نام الدرالمنضود فی الرد علی فیلسوف الیهود. (1) - و هی انّ العقل لایأبی باَوّلِ نَظَره ان یکون هناک هویتان بسیطتان لایمکن للعقل تحلیل شی ء منهما الی مهیه و وجود، بل یکون کل منهما موجوداً بسیطاً مستغنیاً عن العله. و لذلک قیل: اِنّ فی کلام الحکماء فی هذاالمقام مُغالَطَهٌ نشأت من الاشتباه بین المفهوم و الفرد، فانهم حیث ذکروا اَنّ وُجودَهُ تعالی عین ذاته، ارادوا به الامر الحقیقی القائم بذاته حتی یجوز ان یکون عین ذاته تعالی، و حیث برهنوا علی التوحید بأن وجوده عین ذاته فلایمکن اشتراکه. ارادوا به المفهوم، اذ لو ارادوا به الوجودَ الخاص القائِم بذاته لم یتم برهان التوحید، لجواز ان یکون وجودان خاصان قائمان بذاتهما و یکون امتیازهما بذاتهما فیکون کل منهما وجوداً خاصاً متعیناً بذاته و یکونُ هُوِیَّه کُلٍّ منهما و وُجودُه الخاصُ عَیْنَ ذاتِه عَلی نحو ما یقولون علی تقدیر الوحده. (از اسفار ج 3).