پریکلس

«لغت نامه دهخدا»

[پِ لِ] (اِخ)(1) از مردان سیاسی و خطبای بزرگ و جنگاوران قدیم آتن است که در سال 494 ق.م. متولد شد و در 429 ق.م. درگذشت. پریکلس در جوانی نزد آناگزاگراس(2) و جمعی دیگر از دانشمندان زمان به تحصیل علوم وقت پرداخت. پس از آن چون سیمون پسر میلتیادس سردار معروف آتن بر طبقهء اشراف ریاست داشت پریکلس بر آن شد که ریاست عوام را بدست آورد و سرانجام به نیروی کوشش بدین امر نائل آمد و به مقام استراتگوس(3) رسید و سیمون(4) را تبعید کرد (460). سپس به ازدیاد قوای بحری آتن همت گماشت و بر متصرفات آن شهر بیفزود و جزائر ابوئا(5) و ساموس(6) را تصرف کرد و در جنگهای پلوپونزوس(7) مداخله کرد. (از 440 تا 431 ق.م.) ولی در جنگهای اخیر شکست یافت و آتنیان احضار سیمون را لازم شمردند و اندکی از اقتدارات پریکلس بکاست. پس از مرگ سیمون (449) پریکلس مجدداً قدرت یافت و توسیدیدس(8) را تبعید کرد (444) و جزیرهء شامس را که سر از اطاعت آتن پیچیده بود مجدداً تسخیر و مردم آنرا تنبیه کرد سپس برای آنکه اقتدارات خود را در جمع عوام محفوظ دارد از اهالی آتیکا(9) آنان را که از پدر و مادر آتنی متولد نشده بودند از حقوق سیاسی محروم کرد و جمعی از مردم بیکار را بکار گماشت و برای انجام این مقصود به بنای ابنیه ای مانند پارتنون(10) و ادئون(11) و معبد الوزیس(12) و غیره پرداخت. در زمان وی شعرائی مانند سوفوکلس(13) و اری پیدوس(14)پدید آمدند و دورهء حکومت او از جهت ادبیات و صنایع به پایه ای رسید که آنرا از سایر ادوار برتر شمرده قرن پریکلس خواندند(15). از خطابه های پریکلس چیزی بر جای نیست لکن او در این فن مهارت بسیار داشته است چنانکه حتی رقیب وی توسیدیدس نیز مهارت او را کتمان کردن نتوانست. (فرهنگ اعلام و اصطلاحات تمدن قدیم). در تاریخ ایران باستان آمده است(16): پریکلس پسر کسان تیپ و از طرف مادر از خانوادهء الکمئونید(17) یعنی نجیب زاده بود کسان تیپ همان کسی است که در جدال میکال فرماندهی لشکر آتن داشت. پریکلس مدت سی سال در مشاغل مختلف بود و حکمران واقعی آتن بشمار میرفت، چنانکه توسیدید گوید: که این مدت را باید سلطنت پریکلس نامید. نظر و عمل او را مورخین بسیار ستوده اند این ناطق معروف، آتن را اول دولت دریائی یونان ساخت و پایهء بحریهء آنرا بر مبنائی محکم نهاد و بعد به مستملکات آتن توسعه داد و شهر آتن را با عمارات و ابنیهء تاریخی بیاراست و ادبیات و صنایع را بدانجا تشویق کرد. و قسمتی از جنگهای آتن با ایران در زمان او روی داد. این جنگها اگرچه بگفتهء یونانیها برای آتنی ها درخشان بود، ولی فایده ای برای آتن نداشت زیرا دولت هخامنشی دارای وسایل بی حد و حصر بود و میتوانست جنگها را بدرازا بکشاند. از طرف دیگر آتن مجبور بود همواره پول و سپاه بخارج یونان بفرستد بالاخره چون دیدند که نهایتی برای این جنگها نیست عقد عهدی را استقبال کردند و هم در زمان او آتن در جنگهای درونی یونان شرکت جست و بواسطهء سیاست دربار ایران با حال فلاکت باری از این جنگ بیرون آمد. باوجود این جنگها پریکلس در بستر مرگ میگفت: «یک زن آتیکی بواسطهء من عزادار نشد». و مقصودش این بود که تمام این جنگها را من به اقتضای سیاست و دولت کردم، نه از غرض شخصی و نفعی خصوصی.
(1) - Pericles.
(2) - Anaxagore.
(3) - Stratege.
(4) - Simon.
(5) - Eubee.
(6) - Samos.
(7) - Peloponese.
(8) - Tucidide.
(9) - Attique.
(10) - Parthenon. (11) - پلوتارک گوید (پریکلس، بند 22): اُدِاُن (Odeon) یکی از بناهای معروف آتن موافق نقشه ای که پریکلس کشیده بود ساخته شده و او چنانکه گویند نقشهء کوشک خشایارشا را در نظر داشته است. (ایران باستان ج 2 ص 1600).
(12) - Eleusis.
(13) - Sophocle.
(14) - Euripide. (15) - قرن پریکلس را قرن طلائی آتن خوانده اند. (ایران باستان ج 2 ص1945).
(16) - ج 2 صص924-926.
(17) - Alcmeonides.