تبیین

«لغت نامه دهخدا»

[تَبْ] (ع مص) هویدا شدن. (تاج المصادر بیهقی) (زوزنی). پیدا شدن. (ترجمان علامهء جرجانی). پیدا و آشکار شدن. (از اقرب الموارد) (از قطر المحیط) (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). و منهُ فی المثل: و قد بین الصبح لذی عینین. (اقرب الموارد) (منتهی الارب). || هویدا بکردن. (تاج المصادر بیهقی). هویدا کردن. (زوزنی). پید اکردن. (ترجمان علامهء جرجانی). پیدا و آشکار کردن. (از اقرب الموارد) (از قطر المحیط) (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). بیان کردن و آشکارا ساختن. (غیاث اللغات) (آنندراج) (فرهنگ نظام): ائمه را از برای تعلیم فرایض دین و سنن اسلام و تبیین و تعیین حلال و حرام نصب کرد. (ترجمهء تاریخ یمینی چ 1272ه . ق. تهران ص288). || (اِمص) بیان و تفسیر. (ناظم الاطباء). || وضوح و آشکارایی و پیدایی. (ناظم الاطباء). || (مص) شوی دادن دختر را. (اقرب الموارد) (قطر المحیط). کدخدا کردن دختر را. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). || روییدن درخت. (از اقرب الموارد) (از قطر المحیط) (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). || برآمدن شاخ گاو. (اقرب الموارد) (قطر المحیط). برآمدن شاخ. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء).
-تبیین و تفسیر؛ آن است که شاعر چند صفت مجمل برشمارد، آنگه در بیت دیگر یا در مصراع دیگر بیان آن بیارد و تفسیر آن بکند، چنانکه عنصری گفته است:
یا ببندد یا گشاید یا ستاند یا دهد
تا جهان بر پای باشد شاه را این باد کار
آنچ بستاند ولایت، آنچ بدهد خواسته
آنچ بندد پای دشمن، آنچ بگشاید حصار.
و معزی گفته است و تفسیر کرده:
در معرکه بستاند و در بزم ببخشد
ملکی بسواری و جهانی بسؤالی.
و ازرقی گفته است و بیان کرده:
با هیبت تو بریزد اندر گه جنگ
تیزی ز سنان زه ز کمان بر ز خدنگ
با جود تو زی کف تو دارد آهنگ
پیروزه ز کان در ز صدف لعل ز سنگ.
و معزی گفته است و تفسیر کرده:
اندرین مدت که بودستم ز دیدار تو دور
جفت بودم با رباب و با کباب و با شراب
بود اشکم چون شراب لعل در زرین قدح
ناله چون زیر رباب و دل بر آتش چون کباب.
و همو گفته است و بیان کرده:
مخالفان ترا از چهارگوهر هست
چهارطبع نصیب چهار چیز مدام
ز نار گرمی جسم و ز باد سردی دم
ز آب تری چشم و ز خاک خشکی کام.
و متکلفی گفته است:
اندر برم و بزیرم ای طرفهء ری
در خانه ترا و در قدح پیش تو می
بیرون کشم و پاک کنم اندر پی
از پای تو موزه وز بناگوش تو خوی.
(المعجم فی معاییر اشعار العجم چ 1314 صص 274 - 275).