ابن زیات

«لغت نامه دهخدا»

[اِ نُ زَیْ یا] (اِخ) ابوجعفر محمد بن عبدالملک بن ابان بن حمزه. وزیر معتصم. از مردم دسکره. وفات 223 ه .ق . جد او ابان روغن زیت از بلاد خود به بغداد برده میفروخته است و از این جهت او به ابن زیات مشهور شده است. مردی ادیب و لغوی و شاعر بود وقتی معتصم عباسی از وزیر خود احمدبن عماد بصری معنی کلمهء کلا پرسید و او جواب ندانست معتصم گفت: «خلیفه امی و وزیر عامی». گفت یکی از کُتّاب را بخوانید محمد بن زیات صاحب ترجمه را نزد او بردند و چون از عهدهء جواب برآمد شغل وزارت به او تفویض کرد و تا وفات معتصم (227) در آن عمل ببود و پس از معتصم واثق او را در وزارت نگاه داشت و چون خلافت بمتوکل رسید (232) باز چهل روز در مقام وزارت بماند، آنگاه متوکل او را دستگیر و مصادره کرد و در تنوری که خود برای شکنجهء اصحاب دیوان کرده بود مسجون کرد و به قیدی آهنین که پانزده رطل وزن داشت مقید گردید و چهل روز در آن ببود تا درگذشت و آن تنور در اطراف میخها داشت که مقصر در آن جنبیدن نمی توانست چه با حرکتْ تن او میخست. ابن زیات علاوه بر اشعار دیوان رسائلی داشته است. (از ابن خلکان) (ابن الندیم).