بریان کردن

«لغت نامه دهخدا»

[بِرْ کَ دَ] (مص مرکب)کباب کردن. برشته کردن. پختن. تف دادن. اشتواء. اطباخ. افتئاد. اکشاء. انضاج. حَنذ. تَشویه. شَیّ. طَجن. طَهو. طَهی. طَهَیان. قَلو. قَلی. کَشَی :
از آن پس که بی توش و بی جانْش کرد
بر آن آتش تیز بریانْش کرد.فردوسی.
بر آتش چو یابمْش بریان کنم
برو خاک را زار و گریان کنم.فردوسی.
بر آتش یکی گور بریان کند
هوا را به شمشیر گریان کند.فردوسی.
اگر بریان کننده [ بط و مرغابی را ] بهتر باشد، الا به بخار بریان کنند. و اگر یک ساعت به بخار آب بیاویزند پس به بخار آبی دیگر بریان کنند. و اگر یک ساعت به بخار آب بیاویزند پس به بخار آبی دیگر بریان کنند بهتر باشد. (ذخیرهء خوارزمشاهی). اگر در تنور به بخار آب بریان کنند [ گوشت خرگوش را ] هم نیک باشد. (ذخیرهء خوارزمشاهی).
از آتش حسرت بین بریان جگر دجله
خود آب شنیدستی کآتش کندش بریان؟
خاقانی.
اگر بریان کند بهرام گوری
نه چون پای ملخ باشد ز موری.سعدی.
حَنذ؛ بریان کردن گوسپند اندر زمین. (دهار). خَمط؛ بریان کردن گوشت را یا نیک نپختن آن را. (از منتهی الارب). صلی؛ در آتش بریان کردن. (دهار). || بو دادن. برشته کردن. تاب دادن. گندم و جز آن را بر تابه برشته کردن. (یادداشت مرحوم دهخدا). تَحمیص :
بدو گفت لختی پنیر کهن
ابا مغز بادام بریان بکن.فردوسی.
عَثلبه؛ در خاکستر بریان کردن گندم را. (از منتهی الارب).
- بریان کرده؛ برشته کرده. کباب کرده. حنیذ. شواء. مسلوق. مشوی. مطجن. مفؤود. مقلو: حَنیذ؛ اندر زمین بریان کرده. لحم مهراء؛ گوشت نیک بریان کرده. (دهار).
- || بوداده. تاب داده. برشته کرده: بگیرند هلیلهء کابلی و بلیله و آملهء بریان کرده از هر یکی سه درم. (ذخیرهء خوارزمشاهی). بگیرند چلغوزهء پاک کرده ده درمسنگ... و تخم کتان بریان کرده... (ذخیرهء خوارزمشاهی). غله ای که از آن کنیزک می خریدند و صحیح و بریان ناکرده از بریان کرده جدا میکردند. (تاریخ قم ص64). و رجوع به بریان شود.
- بریان ناکرده؛ برشته نشده : غله ای که از آن کنیزک می خریدند و صحیح و بریان ناکرده از بریان کرده جدا میکردند. (تاریخ قم ص64).
|| به مجاز، عذاب کردن. رنج دادن :
بندهء بد را خداوندان بتشنه گرسنه
بر عذاب آتش معده همی بریان کنند.
ناصرخسرو.
|| به مجاز، سوختن. داغ نهادن. اثر سوختگی پدید آوردن :
چون دست درازی به لبت دندان کرد
تبخال چرا لب مرا بریان کرد؟خاقانی.