پروتاگوراس

«لغت نامه دهخدا»

[پْرُ / پِ رُ گُ] (اِخ)(1)پروتاغوراس از سوفسطائیان یونان که در حدود 485 ق.م. در شهر ابدرا(2) تولد یافت. در اوایل حال باربر بود و بالشکی اختراع کرد که تعادل بار را نگاه میداشت گویند ذیمقراطیس(3) آنرا بدید و بپسندید و پروتاگوراس را به دوستی اختیار کرد و به وی فلسفه آموخت.(4) پروتاگوراس در حدود سی سالگی به حوالی ابدرا میرفت و به اطفال دستور زبان می آموخت و قسمتی از اوقات خود را به مطالعهء طبیعیات که در این عصر بسیار مورد توجه بود میگذرانید سپس برای کسب مال و شهرت به سیاحت بلاد یونان پرداخت و به اثینه شد و با رجال آن شهر مانند پریکلس(5)، کالیاس(6) و اوری پید(7) و سقراط آشنائی یافت. پریکلس فریفتهء جدت و غرابت آراء و عذوبت کلام او شد و غالباً به مجلس درس وی میرفت. پروتاگوراس سفری به صقلیه (سیسیل) کرد و زمانی آنجا ببود سپس به ایتالیا رفت و چنانکه گفته اند برای مردم توریم(8) قوانینی وضع کرد و سپس به اثینه بازگشت و چون مبلغی خطیر مزد درس میگرفت سرمایهء فراوان گرد آورد. مدت اقامت او در شهرهای مذکور بدرستی معلوم نیست.روزی که در خانهء اوری پیدس یا مگاکلس(9) یا در لوقیه (لیسه)(10) کتاب او دربارهء خدایان خوانده شد فتنه ای برخاست و او را به بیدینی متهم و سپس محکوم ساختند و تألیفات وی را در میدان عمومی(11) بدستور حکومت بسوختند و پروتاگوراس مجبور به ترک اثینه شد بقولی(12) خواست به صقلیه رود امواج دریا او را به دیار نیستی برد و به قول دیگر در راه بمرد (به سال 411 ق.م.) دیوجانس مورخ، کتب ذیل را در خطابه و اخلاق و منطق و طبیعیات بدو نسبت کرده است: نطقی بعنوان داوری دربارهء مزد(13)، کتاب سیاست(14). مباحث دربارهء خطاهای بشر(15). کتاب عُقبی(16). کتاب حقیقت(17). کتاب تناقض افکار(18). کتاب تنازُع(19). خطابه ها در تهافت(20) و جز آن. او در مواضع عام (امور عامّه) یا قیاسات مطرده(21) و نهج کلام(22) تحقیق کرده است و تا حدی به تشخیص جنس اسامی و ازمنهء افعال و انواع جمله توفیق یافته است. از تألیفات کثیرهء وی قطعاتی معدود بدست است. رجوع به مقالهء ماله(23) در فرهنگ علوم فلسفی فرانک و لغت نامهء بزرگ مصور لاروس و فلسفهء یونانیان تألیف تسِلِر(24) شود.
(1) - Protagoras.
(2) - Abdere.
(3) - Democrite. (4) - تزلر در کتاب فلسفهء یونانیان در صحت این امر تردید کرده است.
(5) - Pericles.
(6) - Callias.
(7) - Euripide.
(8) - Thurium.
(9) - Megacles.
(10) - Lycee.
(11) - L'Agora Philostrate. (12) - روایت فیلوسترات.
(13) - Proces sur le Salaire.
(14) - La Politique.
(15) - Traites sur les erreurs des hommes.
(16) - Sur l'Hades.
(17) - Sur la Verite.
(18) - Sur les Antilogies.
(19) - Sur la Lutte.
(20) - Discours des Tructifs.
(21) - Lieux communs.
(22) - Procedes de langage.
(23) - C. Mallet.
(24) - Zeller.