برگس

«لغت نامه دهخدا»

[بَ گَ] (صوت، ق) ترجمهء معاذالله و نعوذبالله باشد. (برهان) (هفت قلزم). پرگس. پرگست. کلمهء تعویذ یعنی معاذالله و خدا نکند. (ناظم الاطباء). مبادا که چنین باشد :
گرچه نامردم است آن ناکس
نشود هیچ از این دلم برگس.(1)رودکی.
در بیت فوق از رودکی چون در مصراع اول قافیه «کس» آمده است ظاهراً گافِ برگس و برگست هم مفتوحه است. و در این بیت برگس فقط به معنی دور است و بس، و برگست به معنی دور باد است. (یادداشت مرحوم دهخدا). مؤلف آنندراج در مورد لغت برگس پس از ذکر بیت فوق از رودکی چنین آرد: ظن فقیر مؤلف چنان است که تبدیلی و تصحیفی درین لغت شده چه شعر رودکی چنانکه نوشته اند از فصاحت دور است: نشود سیر ازو دلم برگی، خالی از فتوری نیست. اگر گفتی: نکند میلی از دلم بر کس، درست بود. معلوم میشود که برگست تبدیل هرگز بوده، های هوز را «با» گمان کرده اند، و تبدیل سین و زاء در پارسی معمول و متداول است مانند ایاس و ایاز، و هرگست به اضافهء تا نیز منافی هرگز نیست چون بالش و بالشت هر دو بیک معنی است. و هرگز به معنی معاذالله و حاشا و ابدا صریح و صحیح است - انتهی. و رجوع به برگست شود.
(1) - ن ل: نشود سیر ازو دلم برگس.